نظرات مطالب
اعتبارسنجی مبتنی بر JWT در ASP.NET Core 2.0 بدون استفاده از سیستم Identity
- پروژه DNT Identity یک قسمت لاگر و گزارشگیری از اطلاعات آن دارد. مراجعه کنید به آن تا جزئیات خطای داخلی برنامه را مشاهده کنید. همچنین اگر برنامه‌ی وب را در حالت dotnet watch run هم اجرا کنید، این خطاها در کنسول لاگ می‌شوند.
- پورت 4200 مرتبط است به «احراز هویت و اعتبارسنجی کاربران در برنامه‌های Angular» و پورت 5000 هم مرتبط است به پورت آزمایشی سرور اجرای کننده‌ی برنامه (dotnet watch run).
نظرات مطالب
احراز هویت و اعتبارسنجی کاربران در برنامه‌های Angular - قسمت دوم - سرویس اعتبارسنجی
یک نمونه از خطای cyclic dependency در مطلب  «احراز هویت و اعتبارسنجی کاربران در برنامه‌های Angular - قسمت ششم - کار با منابع محافظت شده‌ی سمت سرور» بحث شده‌است. ابتدا باید «private http: HttpClient» را از سازنده‌ی کلاس حذف کنید، سپس:
- یک راه حل آن، تزریق «private injector: Injector» است و دریافت وهله‌ی سرویس به صورت (HttpClient)this.injector.get.
- راه حل دوم، دریافت وابستگی مورد نیاز از طریق یک پارامتر (و نه توسط تزریق وابستگی‌ها در سازنده‌ی کلاس):
loadClientConfig(httpClient: HttpClient): Promise<any> {
و سپس دریافت آن به این صورت:
    {
      provide: APP_INITIALIZER,
      useFactory: (config: AppConfigService, httpClient: HttpClient) => () => config.loadClientConfig(httpClient),
      deps: [AppConfigService, HttpClient],
      multi: true
    },
مثال‌های بیشتر در اینجا
مطالب
توزیع یک اپلیکیشن ASP.NET MVC 5 روی Windows Azure
این مقاله به شما نشان می‌دهد چگونه یک اپلیکیشن وب ASP.NET MVC 5 بسازید که کاربران را قادر می‌سازد با اطلاعات Facebook یا Google احراز هویت شده و به سایت وارد شوند. همچنین این اپلیکیشن را روی Windows Azure توزیع (Deploy) خواهید کرد.
می توانید بصورت رایگان یک حساب کاربری Windows Azure بسازید. اگر هم Visual Studio 2013 را ندارید، بسته SDK بصورت خودکار Visual Studio 2013 for Web را نصب می‌کند. پس از آن می‌توانید به توسعه رایگان اپلیکیشن‌های Azure بپردازید، اگر می‌خواهید از Visual Studio 2012 استفاده کنید به این مقاله مراجعه کنید. این مقاله نسبت به لینک مذکور بسیار ساده‌تر است.
این مقاله فرض را بر این می‌گذارد که شما هیچ تجربه ای در کار با Windows Azure ندارید. در انتهای این مقاله شما یک اپلیکیشن مبتنی بر داده (data-driven) و امن خواهید داشت که در فضای رایانش ابری اجرا می‌شود.
چیزی که شما یاد می‌گیرید:
  • چطور یک اپلیکیشن وب ASP.NET MVC 5 بسازید و آن را روی یک وب سایت Windows Azure منتشر کنید.
  • چگونه از OAuth، OpenID و سیستم عضویت ASP.NET برای ایمن سازی اپلیکیشن خود استفاده کنید.
  • چگونه از API جدید سیستم عضویت برای مدیریت اعضا و نقش‌ها استفاده کنید.
  • چگونه از یک دیتابیس SQL برای ذخیره داده‌ها در Windows Azure استفاده کنید.
شما یک اپلیکیشن مدیریت تماس (Contact Manager) ساده خواهید نوشت که بر پایه ASP.NET MVC 5 بوده و از Entity Framework برای دسترسی داده استفاده می‌کند. تصویر زیر صفحه ورود نهایی اپلیکیشن را نشان می‌دهد.

توجه: برای تمام کردن این مقاله به یک حساب کاربری Windows Azure نیاز دارید، که بصورت رایگان می‌توانید آن را بسازید. برای اطلاعات بیشتر به Windows Azure Free Trial مراجعه کنید.

در این مقاله:

  • برپایی محیط توسعه (development environment)
  • برپایی محیط Windows Azure
  • ایجاد یک اپلیکیشن ASP.NET MVC 5
  • توزیع اپلیکیشن روی Windows Azure
  • افزودن یک دیتابیس به اپلیکیشن
  • افزودن یک OAuth Provider
  • استفاده از Membership API
  • توزیع اپلیکیشن روی Windows Azure
  • قدم‌های بعدی


برپایی محیط توسعه

برای شروع Windows Azure SDK for .NET را نصب کنید. برای اطلاعات بیشتر به Windows Azure SDK for Visual Studio 2013 مراجعه کنید. بسته به اینکه کدام یک از وابستگی‌ها را روی سیستم خود دارید، پروسه نصب می‌تواند از چند دقیقه تا نزدیک دو ساعت طول بکشد. توسط Web Platform می‌توانید تمام نیازمندی‌های خود را نصب کنید.

هنگامی که این مرحله با موفقیت به اتمام رسید، تمام ابزار لازم برای شروع به کار را در اختیار دارید.


برپایی محیط Windows Azure

در قدم بعدی باید یک وب سایت Windows Azure و یک دیتابیس بسازیم.
ایجاد یک وب سایت و دیتابیس در Windows Azure

وب سایت Windows Azure شما در یک محیط اشتراکی (shared) میزبانی می‌شود، و این بدین معنا است که وب سایت‌های شما روی ماشین‌های مجازی (virtual machines) اجرا می‌شوند که با مشتریان دیگر Windows Azure به اشتراک گذاشته شده اند. یک محیط میزبانی اشتراکی گزینه ای کم هزینه برای شروع کار با رایانش‌های ابری است. اگر در آینده ترافیک وب سایت شما رشد چشم گیری داشته باشد، می‌توانید اپلیکیشن خود را طوری توسعه دهید که به نیازهای جدید پاسخگو باشد و آن را روی یک ماشین مجازی اختصاصی (dedicated VMs) میزبانی کنید. اگر معماری پیچیده‌تری نیاز دارید، می‌توانید به یک سرویس Windows Azure Cloud مهاجرت کنید. سرویس‌های ابری روی ماشین‌های مجازی اختصاصی اجرا می‌شوند که شما می‌توانید تنظیمات آنها را بر اساس نیازهای خود پیکربندی کنید.
Windows Azure SQL Database یک سرویس دیتابیس رابطه ای (relational) و مبتنی بر Cloud است که بر اساس تکنولوژی‌های SQL Server ساخته شده. ابزار و اپلیکیشن هایی که با SQL Server کار می‌کنند با SQL Database نیز می‌توانند کار کنند.

  • روی Web Site  و سپس Custom Create  کلیک کنید.

  • در مرحله Create Web Site  در قسمت URL  یک رشته وارد کنید که آدرسی منحصر بفرد برای اپلیکیشن شما خواهد بود. آدرس کامل وب سایت شما، ترکیبی از مقدار این فیلد و مقدار روبروی آن است.

  • در لیست Database گزینه Create  a free 20 MB SQL Database  را انتخاب کنید.
  • در لیست Region  همان مقداری را انتخاب کنید که برای وب سایت تان انتخاب کرده اید. تنظیمات این قسمت مشخص می‌کند که ماشین مجازی (VM) شما در کدام مرکز داده (data center) خواهد بود.
  • در قسمت DB Connection String Name  مقدار پیش فرض DefaultConnection  را بپذیرید.
  • دکمه فلش پایین صفحه را کلیک کنید تا به مرحله بعد، یعنی مرحله Specify Database Settings  بروید.
  • در قسمت Name  مقدار ContactDB  را وارد کنید (تصویر زیر).
  • در قسمت Server  گزینه New SQL Database Server  را انتخاب کنید. اگر قبلا دیتابیس ساخته اید می‌توانید آن را از کنترل dropdown انتخاب کنید.
  • مقدار قسمت Region  را به همان مقداری که برای ایجاد وب سایت تان تنظیم کرده اید تغییر دهید.
  • یک Login Name  و Password  مدیر (administrator) وارد کنید. اگر گزینه  New SQL Database server را انتخاب کرده اید، چنین کاربری وجود ندارد و در واقع اطلاعات یک حساب کاربری جدید را وارد می‌کنید تا بعدا هنگام دسترسی به دیتابیس از آن استفاده کنید. اگر دیتابیس دیگری را از لیست انتخاب کرده باشید، اطلاعات یک حساب کاربری موجود از شما دریافت خواهد شد. در مثال این مقاله ما گزینه Advanced  را رها می‌کنیم. همچنین در نظر داشته باشید که برای دیتابیس‌های رایگان تنها از یک Collation می‌توانید استفاده کنید.

دکمه تایید پایین صفحه را کلیک کنید تا مراحل تمام شود.

تصویر زیر استفاده از یک SQL Server و حساب کاربری موجود (existing) را نشان می‌دهد.

پرتال مدیریتی پس از اتمام مراحل، به صفحه وب سایت‌ها باز می‌گردد. ستون Status نشان می‌دهد که سایت شما در حال ساخته شدن است. پس از مدتی (معمولا کمتر از یک دقیقه) این ستون نشان می‌دهد که سایت شما با موفقیت ایجاد شده. در منوی پیمایش سمت چپ، تعداد سایت هایی که در اکانت خود دارید در کنار آیکون Web Sites نمایش داده شده است، تعداد دیتابیس‌ها نیز در کنار آیکون SQL Databases نمایش داده می‌شود.


یک اپلیکیشن ASP.NET MVC 5 بسازید

شما یک وب سایت Windows Azure ساختید، اما هنوز هیچ محتوایی در آن وجود ندارد. قدم بعدی ایجاد یک اپلیکیشن وب در ویژوال استودیو و انتشار آن است. ابتدا یک پروژه جدید بسازید.

نوع پروژه را ASP.NET Web Application انتخاب کنید.

نکته: در تصویر بالا نام پروژه "MyExample" است اما حتما نام پروژه خود را به "ContactManager" تغییر دهید. قطعه کدهایی که در ادامه مقاله خواهید دید نام پروژه را ContactManager فرض می‌کنند.

در دیالوگ جدید ASP.NET نوع اپلیکیشن را MVC انتخاب کنید و دکمه Change Authentication را کلیک کنید.

گزینه پیش فرض Individual User Accounts را بپذیرید. برای اطلاعات بیشتر درباره متدهای دیگر احراز هویت به این لینک مراجعه کنید. دکمه‌های OK را کلیک کنید تا تمام مراحل تمام شوند.


تنظیم تیتر و پاورقی سایت

  • فایل Layout.cshtml_   را باز کنید. دو نمونه از متن "My ASP.NET MVC Application" را با عبارت "Contact Manager" جایگزین کنید.
  • عبارت "Application name" را هم با "CM Demo" جایگزین کنید.
اولین Action Link را ویرایش کنید و مقدار Home را با Cm جایگزین کنید تا از CmController استفاده کند.


اپلیکیشن را بصورت محلی اجرا کنید

اپلیکیشن را با Ctrl + F5 اجرا کنید. صفحه اصلی باید در مرورگر پیش فرض باز شود.

اپلیکیشن شما فعلا آماده است و می‌توانید آن را روی Windows Azure توزیع کنید. بعدا دیتابیس و دسترسی داده نیز اضافه خواهد شد.


اپلیکیشن را روی Windows Azure منتشر کنید

در ویژوال استودیو روی نام پروژه کلیک راست کنید و گزینه Publish را انتخاب کنید. ویزارد Publish Web باز می‌شود.
در قسمت Profile روی Import کلیک کنید.

حال دیالوگ Import Publish Profile نمایش داده می‌شود.

یکی از متدهای زیر را استفاده کنید تا ویژوال استودیو بتواند به اکانت Windows Azure شما متصل شود.

  • روی Sign In کلیک کنید تا با وارد کردن اطلاعات حساب کاربری وارد Windows Azure شوید.
این روش ساده‌تر و سریع‌تر است، اما اگر از آن استفاده کنید دیگر قادر به مشاهده Windows Azure SQL Database یا Mobile Services در پنجره Server Explorer نخواهید بود.
  • روی Manage subscriptions کلیک کنید تا یک management certificate نصب کنید، که دسترسی به حساب کاربری شما را ممکن می‌سازد.
در دیالوگ باکس Manage Windows Azure Subscriptions به قسمت Certificates بروید. سپس Import را کلیک کنید. مراحل را دنبال کنید تا یک فایل subscription را بصورت دانلود دریافت کنید (فایل‌های publishsettings.) که اطلاعات اکانت Windows Azure شما را دارد.

نکته امنیتی: این فایل تنظیمات را بیرون از پوشه‌های سورس کد خود دانلود کنید، مثلا پوشه Downloads. پس از اتمام عملیات Import هم این فایل را حذف کنید. کاربر مخربی که به این فایل دسترسی پیدا کند قادر خواهد بود تا سرویس‌های Windows Azure شما را کاملا کنترل کند.
برای اطلاعات بیشتر به How to Connect to Windows Azure from Visual Studio مراجعه کنید.
در دیالوگ باکس Import Publish Profile وب سایت خود را از لیست انتخاب کنید و OK را کلیک کنید.

در دیالوگ باکس Publish Web روی Publish کلیک کنید.

اپلیکیشن شما حالا در فضای ابری اجرا می‌شود. دفعه بعد که اپلیکیشن را منتشر کنید تنها فایل‌های تغییر کرده (یا جدید) آپلود خواهند شد.


یک دیتابیس به اپلیکیشن اضافه کنید

در مرحله بعد یک دیتابیس خواهیم ساخت تا اپلیکیشن ما بتواند اطلاعات را نمایش دهد و ویرایش کند. برای ایجاد دیتابیس و دسترسی به داده‌ها از Entity Framework استفاده خواهیم کرد.


کلاس‌های مدل Contacts را اضافه کنید

در پوشه Models پروژه یک کلاس جدید ایجاد کنید.

نام کلاس را به Contact.cs تغییر دهید و دکمه Add را کلیک کنید.

کد فایل Contact.cs را با قطعه کد زیر مطابقت دهید.

using System.ComponentModel.DataAnnotations;
using System.Globalization;
namespace ContactManager.Models
{
    public class Contact
    {
        public int ContactId { get; set; }
        public string Name { get; set; }
        public string Address { get; set; }
        public string City { get; set; }
        public string State { get; set; }
        public string Zip { get; set; }
        [DataType(DataType.EmailAddress)]
        public string Email { get; set; }
    }
}

این کلاس موجودیت Contact را در دیتابیس معرفی می‌کند. داده هایی که می‌خواهیم برای هر رکورد ذخیره کنیم تعریف شده اند، بعلاوه یک فیلد Primary Key که دیتابیس به آن نیاز دارد.


یک کنترلر و نما برای داده‌ها اضافه کنید

ابتدا پروژه را Build کنید (Ctrl + Shift+ B). این کار را باید پیش از استفاده از مکانیزم Scaffolding انجام دهید.
یک کنترلر جدید به پوشه Controllers اضافه کنید.

در دیالوگ باکس Add Scaffold گزینه MVC 5 Controller with views, using EF را انتخاب کنید.

در دیالوگ Add Controller نام "CmController" را برای کنترلر وارد کنید. (تصویر زیر.)

در لیست Model گزینه (Contact (ContactManager.Models را انتخاب کنید.

در قسمت Data context class گزینه (ApplicationDbContext (ContactManager.Models را انتخاب کنید. این ApplicationDbContext هم برای اطلاعات سیستم عضویت و هم برای داده‌های Contacts استفاده خواهد شد.

روی Add کلیک کنید. ویژوال استودیو بصورت خودکار با استفاده از Scaffolding متدها و View‌های لازم برای عملیات CRUD را فراهم می‌کند، که همگی از مدل Contact استفاده می‌کنند.


فعالسازی مهاجرت ها، ایجاد دیتابیس، افزودن داده نمونه و یک راه انداز

مرحله بعدی فعال کردن قابلیت Code First Migrations است تا دیتابیس را بر اساس الگویی که تعریف کرده اید بسازد.
از منوی Tools گزینه Library Package Manager و سپس Package Manager Console را انتخاب کنید.

در پنجره باز شده فرمان زیر را وارد کنید.

enable-migrations

فرمان enable-migrations یک پوشه با نام Migrations می سازد و فایلی با نام Configuration.cs را به آن اضافه می‌کند. با استفاده از این کلاس می‌توانید داده‌های اولیه دیتابیس را وارد کنید و مهاجرت‌ها را نیز پیکربندی کنید.

در پنجره Package Manager Console فرمان زیر را وارد کنید.

add-migration Initial

فرمان add-migration initial فایلی با نام data_stamp> initial> ساخته و آن را در پوشه Migrations ذخیره می‌کند. در این مرحله دیتابیس شما ایجاد می‌شود. در این فرمان، مقدار initial اختیاری است و صرفا برای نامگذاری فایل مهاجرت استفاده شده. فایل‌های جدید را می‌توانید در Solution Explorer مشاهده کنید.

در کلاس Initial متد Up جدول Contacts را می‌سازد. و متد Down (هنگامی که می‌خواهید به وضعیت قبلی بازگردید) آن را drop می‌کند.

حال فایل Migrations/Configuration.cs را باز کنید. فضای نام زیر را اضافه کنید.

using ContactManager.Models;

حال متد Seed را با قطعه کد زیر جایگزین کنید.

protected override void Seed(ContactManager.Models.ApplicationDbContext context)
{
    context.Contacts.AddOrUpdate(p => p.Name,
       new Contact
       {
           Name = "Debra Garcia",
           Address = "1234 Main St",
           City = "Redmond",
           State = "WA",
           Zip = "10999",
           Email = "debra@example.com",
       },
        new Contact
        {
            Name = "Thorsten Weinrich",
            Address = "5678 1st Ave W",
            City = "Redmond",
            State = "WA",
            Zip = "10999",
            Email = "thorsten@example.com",
        },
        new Contact
        {
            Name = "Yuhong Li",
            Address = "9012 State st",
            City = "Redmond",
            State = "WA",
            Zip = "10999",
            Email = "yuhong@example.com",
        },
        new Contact
        {
            Name = "Jon Orton",
            Address = "3456 Maple St",
            City = "Redmond",
            State = "WA",
            Zip = "10999",
            Email = "jon@example.com",
        },
        new Contact
        {
            Name = "Diliana Alexieva-Bosseva",
            Address = "7890 2nd Ave E",
            City = "Redmond",
            State = "WA",
            Zip = "10999",
            Email = "diliana@example.com",
        }
        );
}

این متد دیتابیس را Seed می‌کند، یعنی داده‌های پیش فرض و اولیه دیتابیس را تعریف می‌کند. برای اطلاعات بیشتر به Seeding and Debugging Entity Framework (EF) DBs مراجعه کنید.

در پنجره Package Manager Console فرمان زیر را وارد کنید.

update-database

فرمان update-database مهاجرت نخست را اجرا می‌کند، که دیتابیس را می‌سازد. بصورت پیش فرض این یک دیتابیس SQL Server Express LocalDB است.

حال پروژه را با CTRL + F5 اجرا کنید.

همانطور که مشاهده می‌کنید، اپلیکیشن داده‌های اولیه (Seed) را نمایش می‌دهد، و لینک هایی هم برای ویرایش، حذف و مشاهده جزئیات رکورد‌ها فراهم می‌کند. می‌توانید داده‌ها را مشاهده کنید، رکورد جدید ثبت کنید و یا داده‌های قبلی را ویرایش و حذف کنید.


یک تامین کننده OAuth2 و OpenID اضافه کنید

OAuth یک پروتکل باز است که امکان authorization امن توسط یک متد استاندارد را فراهم می‌کند. این پروتکل می‌تواند در اپلیکیشن‌های وب، موبایل و دسکتاپ استفاده شود. قالب پروژه ASP.NET MVC internet از OAuth و OpenID استفاده می‌کند تا فیسبوک، توییتر، گوگل و حساب‌های کاربری مایکروسافت را بعنوان تامین کنندگان خارجی تعریف کند. به سادگی می‌توانید قطعه کدی را ویرایش کنید و از تامین کننده احراز هویت مورد نظرتان استفاده کنید. مراحلی که برای اضافه کردن این تامین کنندگان باید دنبال کنید، بسیار مشابه همین مراحلی است که در این مقاله دنبال خواهید کرد. برای اطلاعات بیشتر درباره نحوه استفاده از فیسبوک بعنوان یک تامین کننده احراز هویت به Create an ASP.NET MVC 5 App with Facebook and Google OAuth2 and OpenID Sign-on مراجعه کنید.
علاوه بر احراز هویت، اپلیکیشن ما از نقش‌ها (roles) نیز استفاده خواهد کرد تا از authorization پشتیبانی کند. تنها کاربرانی که به نقش canEdit تعلق داشته باشند قادر به ویرایش اطلاعات خواهند بود (یعنی ایجاد، ویرایش و حذف رکورد ها).
فایل App_Start/Startup.Auth.cs را باز کنید. توضیحات متد app.UseGoogleAuthentication را حذف کنید.
حال اپلیکیشن را اجرا کنید و روی لینک Log In کلیک کنید.
زیر قسمت User another service to log in روی دکمه Google کلیک کنید. اطلاعات کاربری خود را وارد کنید. سپس Accept را کلیک کنید تا به اپلیکیشن خود دسترسی کافی بدهید (برای آدرس ایمیل و اطلاعات پایه).
حال باید به صفحه ثبت نام (Register) هدایت شوید. در این مرحله می‌توانید در صورت لزوم نام کاربری خود را تغییر دهید. نهایتا روی Register کلیک کنید.


استفاده از Membership API

در این قسمت شما یک کاربر محلی و نقش canEdit را به دیتابیس عضویت اضافه می‌کنید. تنها کاربرانی که به این نقش تعلق دارند قادر به ویرایش داده‌ها خواهند بود. یکی از بهترین تمرین‌ها (best practice) نام گذاری نقش‌ها بر اساس عملیاتی است که می‌توانند اجرا کنند. بنابراین مثلا canEdit نسبت به نقشی با نام admin ترجیح داده می‌شود. هنگامی که اپلیکیشن شما رشد می‌کند و بزرگتر می‌شود، شما می‌توانید نقش‌های جدیدی مانند canDeleteMembers اضافه کنید، بجای آنکه از نام‌های گنگی مانند superAdmin استفاده کنید.
فایل Migrations/Configuration.cs را باز کنید و عبارات زیر را به آن اضافه کنید.
using Microsoft.AspNet.Identity;
using Microsoft.AspNet.Identity.EntityFramework;
متد AddUserAndRole را به این کلاس اضافه کنید.
bool AddUserAndRole(ContactManager.Models.ApplicationDbContext context)
 {
    IdentityResult ir;
    var rm = new RoleManager<IdentityRole>
        (new RoleStore<IdentityRole>(context));
    ir = rm.Create(new IdentityRole("canEdit"));
    var um = new UserManager<ApplicationUser>(
        new UserStore<ApplicationUser>(context));
    var user = new ApplicationUser()
    {
       UserName = "user1",
    };
    ir = um.Create(user, "Passw0rd1");
    if (ir.Succeeded == false)
       return ir.Succeeded;
    ir = um.AddToRole(user.Id, "canEdit");
    return ir.Succeeded;
 }
حالا از متد Seed این متد جدید را فراخوانی کنید.
protected override void Seed(ContactManager.Models.ApplicationDbContext context)
{
    AddUserAndRole(context);
    context.Contacts.AddOrUpdate(p => p.Name,
        // Code removed for brevity
}
این کدها نقش جدیدی با نام canEdit و کاربری با نام user1 می سازد. سپس این کاربر به نقش مذکور اضافه می‌شود.


کدی موقتی برای تخصیص نقش canEdit به کاربران جدید Social Provider ها

در این قسمت شما متد ExternalLoginConfirmation در کنترلر Account را ویرایش خواهید کرد. یا این تغییرات، کاربران جدیدی که توسط OAuth یا OpenID ثبت نام می‌کنند به نقش  canEdit اضافه می‌شوند. تا زمانی که ابزاری برای افزودن و مدیریت نقش‌ها بسازیم، از این کد موقتی استفاده خواهیم کرد. تیم مایکروسافت امیدوار است ابزاری مانند WSAT برای مدیریت کاربران و نقش‌ها در آینده عرضه کند. بعدا در این مقاله با اضافه کردن کاربران به نقش‌ها بصورت دستی از طریق Server Explorer نیز آشنا خواهید شد.
فایل Controllers/AccountController.cs را باز کنید و متد ExternalLoginConfirmation را پیدا کنید.
درست قبل از فراخوانی SignInAsync متد AddToRoleAsync را فراخوانی کنید.
await UserManager.AddToRoleAsync(user.Id, "CanEdit");
کد بالا کاربر ایجاد شده جدید را به نقش canEdit اضافه می‌کند، که به آنها دسترسی به متدهای ویرایش داده را می‌دهد. تصویری از تغییرات کد در زیر آمده است.

در ادامه مقاله اپلیکیشن خود را روی Windows Azure منتشر خواهید کرد و با استفاده از Google و تامین کنندگان دیگر وارد سایت می‌شوید. هر فردی که به آدرس سایت شما دسترسی داشته باشد، و یک حساب کاربری Google هم در اختیار داشته باشد می‌تواند در سایت شما ثبت نام کند و سپس دیتابیس را ویرایش کند. برای جلوگیری از دسترسی دیگران، می‌توانید وب سایت خود را متوقف (stop) کنید.

در پنجره Package Manager Console فرمان زیر را وارد کنید.

Update-Database

فرمان را اجرا کنید تا متد Seed را فراخوانی کند. حال AddUserAndRole شما نیز اجرا می‌شود. تا این مرحله نقش canEdit ساخته شده و کاربر جدیدی با نام user1 ایجاد و به آن افزوده شده است.


محافظت از اپلیکیشن توسط SSL و خاصیت Authorize

در این قسمت شما با استفاده از خاصیت Authorize دسترسی به اکشن متدها را محدود می‌کنید. کاربران ناشناس (Anonymous) تنها قادر به مشاهده متد Index در کنترلر home خواهند بود. کاربرانی که ثبت نام کرده اند به متدهای Index و Details در کنترلر Cm و صفحات About و Contact نیز دسترسی خواهند داشت. همچنین دسترسی به متدهایی که داده‌ها را تغییر می‌دهند تنها برای کاربرانی وجود دارد که در نقش canEdit هستند.

خاصیت Authorize و RequireHttps را به اپلیکیشن اضافه کنید. یک راه دیگر افزودن این خاصیت‌ها به تمام کنترلر‌ها است، اما تجارب امنیتی توصیه می‌کند که این خاصیت‌ها روی کل اپلیکیشن اعمال شوند. با افزودن این خاصیت‌ها بصورت global تمام کنترلر‌ها و اکشن متدهایی که می‌سازید بصورت خودکار محافظت خواهند شد، و دیگر لازم نیست بیاد داشته باشید کدام کنترلر‌ها و متدها را باید ایمن کنید.

برای اطلاعات بیشتر به Securing your ASP.NET MVC App and the new AllowAnonymous Attribute مراجعه کنید.

فایل App_Start/FilterConfig.cs را باز کنید و متد RegisterGlobalFilters را با کد زیر مطابقت دهید.

public static void
RegisterGlobalFilters(GlobalFilterCollection filters)
{
    filters.Add(new HandleErrorAttribute());
    filters.Add(new System.Web.Mvc.AuthorizeAttribute());
    filters.Add(new RequireHttpsAttribute());
}

خاصیت Authorize در کد بالا از دسترسی کاربران ناشناس به تمام متدهای اپلیکیشن جلوگیری می‌کند. شما برای اعطای دسترسی به متدهایی خاص از خاصیت AllowAnonymous استفاده خواهید کرد. در آخر خاصیت RequireHTTPS باعث می‌شود تا تمام دسترسی‌ها به اپلیکیشن وب شما از طریق HTTPS صورت گیرد.

حالا خاصیت AllowAnonymous را به متد Index  در کنترلر Home اضافه کنید. از این خاصیت برای اعطای دسترسی به تمامی کاربران سایت استفاده کنید. قسمتی از کد کنترلر Home را در زیر می‌بینید.

namespace ContactManager.Controllers
 {
    public class HomeController : Controller
    {
       [AllowAnonymous]
       public ActionResult Index()
       {
          return View();
       }

یک جستجوی عمومی برای عبارت AllowAnonymous انجام دهید. همانطور که مشاهده می‌کنید این خاصیت توسط متدهای ورود و ثبت نام در کنترلر Account نیز استفاده شده است.

در کنترلر CmController خاصیت [("Authorize(Roles="canEdit] را به تمام متدهایی که با داده سر و کار دارند اضافه کنید، به غیر از متدهای Index و Details. قسمتی از کد کامل شده در زیر آمده است.


فعال سازی SSL برای پروژه

در Solution Explorer پروژه خود را انتخاب کنید. سپس کلید F4 را فشار دهید تا دیالوگ خواص (Properties) باز شود. حال مقدار خاصیت SSL Enabled را به true تنظیم کنید. آدرس SSL URL را کپی کنید. این آدرس چیزی شبیه به /https://localhost:44300 خواهد بود.

روی نام پروژه کلیک راست کنید و Properties را انتخاب کنید. در قسمت چپ گزینه Web را انتخاب کنید. حالا مقدار Project Url را به آدرسی که کپی کرده اید تغییر دهید. نهایتا تغییرات را ذخیره کنید و پنجره را ببندید.

حال پروژه را اجرا کنید. مرورگر شما باید یک پیام خطای اعتبارسنجی به شما بدهد. دلیلش این است که اپلیکیشن شما از یک Valid Certificate استفاده نمی‌کند. هنگامی که پروژه را روی Windows Azure منتشر کنید دیگر این پیغام را نخواهید دید. چرا که سرور‌های مایکروسافت همگی لایسنس‌های معتبری دارند. برای اپلیکیشن ما می‌توانید روی Continue to this website را انتخاب کنید.

حال مرورگر پیش فرض شما باید صفحه Index از کنترلر home را به شما نمایش دهد.

اگر از یک نشست قبلی هنوز در سایت هستید (logged-in) روی لینک Log out کلیک کنید و از سایت خارج شوید.

روی لینک‌های About و Contact کلیک کنید. باید به صفحه ورود به سایت هدایت شوید چرا که کاربران ناشناس اجازه دسترسی به این صفحات را ندارند.

روی لینک Register کلیک کنید و یک کاربر محلی با نام Joe بسازید. حال مطمئن شوید که این کاربر به صفحات Home, About و Contact دسترسی دارد.

روی لینک CM Demo کلیک کنید و مطمئن شوید که داده‌ها را مشاهده می‌کنید.

حال روی یکی از لینک‌های ویرایش (Edit) کلیک کنید. این درخواست باید شما را به صفحه ورود به سایت هدایت کند، چرا که کاربران محلی جدید به نقش canEdit تعلق ندارند.

با کاربر user1 که قبلا ساختید وارد سایت شوید. حال به صفحه ویرایشی که قبلا درخواست کرده بودید هدایت می‌شوید.

اگر نتوانستید با این کاربر به سایت وارد شوید، کلمه عبور را از سورس کد کپی کنید و مجددا امتحان کنید. اگر همچنان نتوانستید به سایت وارد شوید، جدول AspNetUsers را بررسی کنید تا مطمئن شوید کاربر user1 ساخته شده است. این مراحل را در ادامه مقاله خواهید دید.

در آخر اطمینان حاصل کنید که می‌توانید داده‌ها را تغییر دهید.


اپلیکیشن را روی Windows Azure منتشر کنید

ابتدا پروژه را Build کنید. سپس روی نام پروژه کلیک راست کرده و گزینه Publish را انتخاب کنید.

در دیالوگ باز شده روی قسمت Settings کلیک کنید. روی File Publish Options کلیک کنید تا بتوانید Remote connection string را برای ApplicationDbContext و دیتابیس ContactDB انتخاب کنید.

اگر ویژوال استودیو را پس از ساخت Publish profile بسته و دوباره باز کرده اید، ممکن است رشته اتصال را در لیست موجود نبینید. در چنین صورتی، بجای ویرایش پروفایل انتشار، یک پروفایل جدید بسازید. درست مانند مراحلی که پیشتر دنبال کردید.

زیر قسمت ContactManagerContext گزینه Execute Code First Migrations را انتخاب کنید.

حال Publish را کلیک کنید تا اپلیکیشن شما منتشر شود. با کاربر user1 وارد سایت شوید و بررسی کنید که می‌توانید داده‌ها را ویرایش کنید یا خیر.

حال از سایت خارج شوید و توسط یک اکانت Google یا Facebook وارد سایت شوید، که در این صورت نقش canEdit نیز به شما تعلق می‌گیرد.


برای جلوگیری از دسترسی دیگران، وب سایت را متوقف کنید

در Server Explorer به قسمت Web Sites بروید. حال روی هر نمونه از وب سایت‌ها کلیک راست کنید و گزینه Stop Web Site را انتخاب کنید.

یک راه دیگر متوقف کردن وب سایت از طریق پرتال مدیریت Windows Azure است.


فراخوانی AddToRoleAsync را حذف و اپلیکیشن را منتشر و تست کنید

کنترلر Account را باز کنید و کد زیر را از متد ExternalLoginConfirmation حذف کنید.
await UserManager.AddToRoleAsync(user.Id, "CanEdit");
پروژه را ذخیره و Build کنید. حال روی نام پروژه کلیک راست کرده و Publish را انتخاب کنید.

دکمه Start Preview را فشار دهید. در این مرحله تنها فایل هایی که نیاز به بروز رسانی دارند آپلود خواهند شد.

وب سایت را راه اندازی کنید. ساده‌ترین راه از طریق پرتال مدیریت Windows Azure است. توجه داشته باشید که تا هنگامی که وب سایت شما متوقف شده، نمی‌توانید اپلیکیشن خود را منتشر کنید.

حال به ویژوال استودیو بازگردید و اپلیکیشن را منتشر کنید. اپلیکیشن Windows Azure شما باید در مرورگر پیش فرض تان باز شود. حال شما در حال مشاهده صفحه اصلی سایت بعنوان یک کاربر ناشناس هستید.

روی لینک About کلیک کنید، که شما را به صفحه ورود هدایت می‌کند.

روی لینک Register در صفحه ورود کلیک کنید و یک حساب کاربری محلی بسازید. از این حساب کاربری برای این استفاده می‌کنیم که ببینیم شما به صفحات فقط خواندنی (read-only) و نه صفحاتی که داده‌ها را تغییر می‌دهند دسترسی دارید یا خیر. بعدا در ادامه مقاله، دسترسی حساب‌های کاربری محلی (local) را حذف می‌کنیم.

مطمئن شوید که به صفحات About و Contact دسترسی دارید.

لینک CM Demo را کلیک کنید تا به کنترلر CmController هدایت شوید. 

روی یکی از لینک‌های Edit کلیک کنید. این کار شما را به صفحه ورود به سایت هدایت می‌کند. در زیر قسمت User another service to log in یکی از گزینه‌های Google یا Facebook را انتخاب کنید و توسط حساب کاربری ای که قبلا ساختید وارد شوید.

حال بررسی کنید که امکان ویرایش اطلاعات را دارید یا خیر.

نکته: شما نمی‌توانید در این اپلیکیشن از اکانت گوگل خود خارج شده، و با همان مرورگر با اکانت گوگل دیگری وارد اپلیکیشن شوید. اگر دارید از یک مرورگر استفاده می‌کنید، باید به سایت گوگل رفته و از آنجا خارج شوید. برای وارد شدن به اپلیکیشن توسط یک اکانت دیگر می‌توانید از یک مرورگر دیگر استفاده کنید.

دیتابیس SQL Azure را بررسی کنید

در Server Explorer دیتابیس ContactDB را پیدا کنید. روی آن کلیک راست کرده و Open in SQL Server Object Explorer را انتخاب کنید.

توجه: اگر نمی‌توانید گره SQL Databases را باز کنید و یا ContactDB را در ویژوال استودیو نمی‌بینید، باید مراحلی را طی کنید تا یک پورت یا یکسری پورت را به فایروال خود اضافه کنید. دقت داشته باشید که در صورت اضافه کردن Port Range‌ها ممکن است چند دقیقه زمان نیاز باشد تا بتوانید به دیتابیس دسترسی پیدا کنید.

روی جدول AspNetUsers کلیک راست کرده و View Data را انتخاب کنید.

حالا روی AspNetUserRoles کلیک راست کنید و View Data را انتخاب کنید.

اگر شناسه کاربران (User ID) را بررسی کنید، مشاهده می‌کنید که تنها دو کاربر user1 و اکانت گوگل شما به نقش canEdit تعلق دارند.

Cannot open server login error

اگر خطایی مبنی بر "Cannot open server" دریافت می‌کنید، مراحل زیر را دنبال کنید.

شما باید آدرس IP خود را به لیست آدرس‌های مجاز (Allowed IPs) اضافه کنید. در پرتال مدیریتی Windows Azure در قسمت چپ صفحه، گزینه SQL Databases را انتخاب کنید.

دیتابیس مورد نظر را انتخاب کنید. حالا روی لینک Set up Windows Azure firewall rules for this IP address کلیک کنید.

هنگامی که با پیغام "?The current IP address xxx.xxx.xxx.xxx is not included in existing firewall rules. Do you want to update the firewall rules" مواجه شدید Yes را کلیک کنید. افزودن یک آدرس IP بدین روش معمولا کافی نیست و در فایروال‌های سازمانی و بزرگ باید Range بیشتری را تعریف کنید.

مرحله بعد اضافه کردن محدوده آدرس‌های مجاز است.

مجددا در پرتال مدیریتی Windows Azure روی SQL Databases کلیک کنید. سروری که دیتابیس شما را میزبانی می‌کند انتخاب کنید.

در بالای صفحه لینک Configure را کلیک کنید. حالا نام rule جدید، آدرس شروع و پایان را وارد کنید.

در پایین صفحه Save را کلیک کنید.

در آخر می‌توانید توسط SSOX به دیتابیس خود متصل شوید. از منوی View گزینه SQL Server Object Explorer را انتخاب کنید. روی SQL Server کلیک راست کرده و Add SQL Server را انتخاب کنید.

در دیالوگ Connect to Server متد احراز هویت را به SQL Server Authentication تغییر دهید. این کار نام سرور و اطلاعات ورود پرتال Windows Azure را به شما می‌دهد.

در مرورگر خود به پرتال مدیریتی بروید و SQL Databases را انتخاب کنید. دیتابیس ContactDB را انتخاب کرده و روی View SQL Database connection strings کلیک کنید. در صفحه Connection Strings مقادیر Server و User ID را کپی کنید. حالا مقادیر را در دیالوگ مذکور در ویژوال استودیو بچسبانید. مقدار فیلد User ID در قسمت Login وارد می‌شود. در آخر هم کلمه عبوری که هنگام ساختن دیتابیس تنظیم کردید را وارد کنید.

حالا می‌توانید با مراحلی که پیشتر توضیح داده شد به دیتابیس Contact DB مراجعه کنید.

افزودن کاربران به نقش canEdit با ویرایش جداول دیتابیس

پیشتر در این مقاله، برای اضافه کردن کاربران به نقش canEdit از یک قطعه کد استفاده کردیم. یک راه دیگر تغییر جداول دیتابیس بصورت مستقیم است. مراحلی که در زیر آمده اند اضافه کردن کاربران به یک نقش را نشان می‌دهند.
در SQL Server Object Explorer روی جدول AspNetUserRoles کلیک راست کنید و View Data را انتخاب کنید.

حالا  RoleId را کپی کنید و در ردیف جدید بچسبانید.

شناسه کاربر مورد نظر را از جدول AspNetUsers پیدا کنید و مقدار آن را در ردیف جدید کپی کنید. همین! کاربر جدید شما به نقش canEdit اضافه شد.

نکاتی درباره ثبت نام محلی (Local Registration)

ثبت نام فعلی ما از بازنشانی کلمه‌های عبور (password reset) پشتیبانی نمی‌کند. همچنین اطمینان حاصل نمی‌شود که کاربران سایت انسان هستند (مثلا با استفاده از یک CAPTCHA). پس از آنکه کاربران توسط تامین کنندگان خارجی (مانند گوگل) احراز هویت شدند، می‌توانند در سایت ثبت نام کنند. اگر می‌خواهید ثبت نام محلی را برای اپلیکیشن خود غیرفعال کنید این مراحل را دنبال کنید:
  • در کنترلر Account متدهای Register را ویرایش کنید و خاصیت AllowAnonymous را از آنها حذف کنید (هر دو متد GET و POST). این کار ثبت نام کاربران ناشناس و بدافزارها (bots) را غیر ممکن می‌کند.
  • در پوشه Views/Shared فایل LoginPartial.cshtml_ را باز کنید و لینک Register را از آن حذف کنید.
  • در فایل  Views/Account/Login.cshtml نیز لینک Register را حذف کنید.
  • اپلیکیشن را دوباره منتشر کنید.


قدم‌های بعدی

برای اطلاعات بیشتر درباره نحوه استفاده از Facebook بعنوان یک تامین کننده احراز هویت، و اضافه کردن اطلاعات پروفایل به قسمت ثبت نام کاربران به لینک زیر مراجعه کنید.
برای یادگیری بیشتر درباره ASP.NET MVC 5 هم به سری مقالات Getting Started with ASP.NET MVC 5 می توانید مراجعه کنید. همچنین سری مقالات Getting Started with EF and MVC  مطالب خوبی درباره مفاهیم پیشرفته EF ارائه می‌کند.
نظرات مطالب
سفارشی سازی ASP.NET Core Identity - قسمت پنجم - سیاست‌های دسترسی پویا
ربطی به هم ندارند. دو فناوری مستقل هستند. هرچند می‌توان در IDP از Identity core برای مدیریت کاربران هم استفاده کرد. اطلاعات بیشتر
البته بدون مرور کامل سری «امن سازی برنامه‌های ASP.NET Core توسط IdentityServer 4x»  قادر به درک مستندات رسمی آن و مطلب فوق نخواهید شد.
مطالب
بررسی تغییرات Blazor 8x - قسمت دهم - مدیریت حالت کاربران در روش‌های مختلف رندر
رفتار Blazorهای پیش از دات‌نت 8 در مورد مدیریت حالت

پیش از دات نت 8، دو حالت عمده برای توسعه‌ی برنامه‌های Blazor وجود داشت: Blazor Server و Blazor WASM. در هر دو حالت، طول عمر سیستم تزریق وابستگی‌های ایجاد و مدیریت شده‌ی توسط Blazor، معادل طول عمر برنامه‌است.

در برنامه‌های Blazor Server، طول عمر سیستم تزریق وابستگی‌ها، توسط ASP.NET Core قرار گرفته‌ی بر روی سرور مدیریت شده و نمونه‌های ایجاد شده‌ی سرویس‌های توسط آن، به ازای هر کاربر متفاوت است. بنابراین اگر طول عمر سرویسی در اینجا به صورت Scoped تعریف شود، این سرویس فقط یکبار در طول عمر برنامه، به ازای یک کاربر جاری برنامه، تولید و نمونه سازی می‌شود. در این مدل برنامه‌ها، سرویس‌هایی با طول عمر Singleton، بین تمام کاربران به اشتراک گذاشته می‌شوند. به همین جهت است که در این نوع برنامه‌ها، مدیریت سرویس Context مخصوص EF-Core‌ نکات خاصی را به همراه دارد. چون اگر بر اساس سیستم پیش‌فرض تزریق وابستگی‌ها و طول عمر Scoped این سرویس عمل شود، یک Context فقط یکبار به‌ازای یک کاربر، یکبار نمونه سازی شده و تا پایان طول عمر برنامه، بدون تغییر زنده نگه داشته می‌شود؛ در حالیکه عموم توسعه دهندگان EF-Core تصور می‌کنند سرویس‌های Scoped، پس از پایان یک درخواست، پایان یافته و Dispose می‌شوند، اما در اینجا پایان درخواستی نداریم. یک اتصال دائم SignalR را داریم و تا زمانیکه برقرار است، یعنی برنامه زنده‌است. بنابراین در برنامه‌های Blazor Server، سرویس‌های Scoped، به ازای هر کاربر، همانند Singleton رفتار می‌کنند (در سراسر برنامه به ازای یک کاربر در دسترس هستند) و سرویس‌هایی از اساس Singleton، بین تمام کاربران به اشتراک گذاشته می‌شوند.

در برنامه‌های Blazor WASM، طول عمر سیستم تزریق وابستگی‌ها، توسط برنامه‌ی وب‌اسمبلی در حال اجرای بر روی مرورگر مدیریت می‌شود. یعنی مختص به یک کاربر بوده و طول عمر آن وابسته‌است به طول عمر برگه‌ی جاری مرورگر. بنابراین دراینجا بین سرویس‌های Scoped و Singleton، تفاوتی وجود ندارد و همانند هم رفتار می‌کنند (هر دو مختص به یک کاربر و وابسته به طول عمر برگه‌ی جاری هستند).

در هیچکدام از این حالت‌ها، امکان دسترسی به HttpContext وجود ندارد (نه داخل اتصال دائم SignalR برنامه‌های Blazor Server و نه داخل برنامه‌ی وب‌اسمبلی در حال اجرای در مرورگر). اطلاعات بیشتر
بنابراین در این برنامه‌ها برای نگهداری اطلاعات کاربر لاگین شده‌ی به سیستم و یا سایر اطلاعات سراسری برنامه، عموما از سرویس‌هایی با طول عمر Scoped استفاده می‌شود که در تمام قسمت‌های برنامه به ازای هر کاربر، قابل دسترسی هستند.

 
رفتار Blazor 8x در مورد مدیریت حالت

هرچند دات نت 8 به همراه حالت‌های رندر جدیدی است، اما هنوز هم می‌توان برنامه‌هایی کاملا توسعه یافته بر اساس مدل‌های قبلی Blazor Server و یا Blazor WASM را همانند دات‌نت‌های پیش از 8 داشت. بنابراین اگر تصمیم گرفتید که بجای استفاده از جزیره‌های تعاملی، کل برنامه را به صورت سراسری تعاملی کنید، همان نکات قبلی، در اینجا هم صادق هستند و از لحاظ مدیریت حالت، تفاوتی نمی‌کنند.

اما ... اگر تصمیم گرفتید که از حالت‌های رندر جدید استفاده کنید، مدیریت حالت آن متفاوت است؛ برای مثال دیگر با یک سیستم مدیریت تزریق وابستگی‌ها که طول عمر آن با طول عمر برنامه‌ی Blazor یکی است، مواجه نیستیم و حالت‌های زیر برای آن‌ها متصور است:

حالت رندر: صفحات رندر شده‌ی در سمت سرور یا Server-rendered pages
مفهوم: یک صفحه‌ی Blazor که در سمت سرور رندر شده و HTML نهایی آن به سمت مرورگر کاربر ارسال می‌شود. در این حالت هیچ اتصال SignalR و یا برنامه‌ی وب‌اسمبلی اجرا نخواهد شد.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، به‌محض پایان رندر صفحه در سمت سرور، پایان خواهند یافت.
بنابراین در این حالت طول عمر یک سرویس Scoped، بسیار کوتاه است (در حد ابتدا و انتهای رندر صفحه). همچنین چون برنامه در سمت سرور اجرا می‌شود، دسترسی کامل و بدون مشکلی را به HttpContext دارد.
صفحات SSR، بدون حالت (stateless) هستند؛ به این معنا که حالت کاربر در بین هدایت به صفحات مختلف برنامه ذخیره نمی‌شود. به آن‌ها می‌توان از این لحاظ به‌مانند برنامه‌های MVC/Razor pages نگاه کرد. در این حالت اگر می‌خواهید حالت کاربران را ذخیره کنید، استفاده از کوکی‌ها و یا سشن‌ها، راه‌حل متداول اینکار هستند.

حالت رندر: صفحات استریمی (Streamed pages)
مفهوم: یک صفحه‌ی Blazor که در سمت سرور رندر شده و قطعات آماده شده‌ی HTML آن به صورت استریمی از داده‌ها، به سمت مرورگر کاربر ارسال می‌شوند. در این حالت هیچ اتصال SignalR و یا برنامه‌ی وب‌اسمبلی اجرا نخواهد شد.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، به‌محض پایان رندر صفحه در سمت سرور، پایان خواهند یافت.
بنابراین در این حالت طول عمر یک سرویس Scoped، بسیار کوتاه است (در حد ابتدا و انتهای رندر صفحه). همچنین چون برنامه در سمت سرور اجرا می‌شود، دسترسی کامل و بدون مشکلی را به HttpContext دارد.

حالت رندر: Blazor server page
مفهوم: یک صفحه‌ی Blazor Server که یک اتصال دائم SignalR را با سرور دارد.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، معادل طول عمر اتصال SignalR است و با قطع این اتصال، پایان خواهند یافت. این نوع برنامه‌ها اصطلاحا stateful هستند و از لحاظ دسترسی به حالت کاربر، تجربه‌ی کاربری همانند یک برنامه‌ی دسکتاپ را ارائه می‌دهند.
در این نوع برنامه‌ها و درون اتصال SignalR، دسترسی به HttpContext وجود ندارد.

حالت رندر: Blazor wasm page
مفهوم: صفحه‌ای که به کمک فناوری وب‌اسمبلی، درون مرورگر کاربر اجرا می‌شود.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، معادل طول عمر برگه و صفحه‌ی جاری است و با بسته شدن آن، پایان می‌پذیرد. این نوع برنامه‌ها نیز اصطلاحا stateful هستند و از لحاظ دسترسی به حالت کاربر، تجربه‌ی کاربری همانند یک برنامه‌ی دسکتاپ را ارائه می‌دهند (البته فقط درون مروگر کاربر).
در این نوع برنامه‌ها، دسترسی به HttpContext وجود ندارد.

حالت رندر: جزیره‌ی تعاملی Blazor Server و یا Blazor server island
مفهوم: یک کامپوننت Blazor Server که درون یک صفحه‌ی دیگر (که عموما از نوع SSR است) قرار گرفته و یک اتصال SignalR را با سرور برقرار می‌کند.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، معادل طول عمر اتصال SignalR است و با قطع این اتصال، پایان خواهند یافت؛ برای مثال کاربر به صفحه‌ای دیگر در این برنامه مراجعه کند. بنابراین این نوع کامپوننت‌ها هم تا زمانیکه کاربر در صفحه‌ی جاری قرار دارد، stateful هستند.
در این نوع برنامه‌ها و درون اتصال SignalR، دسترسی به HttpContext وجود ندارد.

حالت رندر: جزیره‌ی تعاملی Blazor WASM و یا Blazor wasm island
مفهوم: یک کامپوننت Blazor WASM که درون یک صفحه‌ی دیگر (که عموما از نوع SSR است) توسط فناوری وب‌اسمبلی، درون مرورگر کاربر اجرا می‌شود.
عواقب: طول عمر سرویس‌های Scoped، معادل مدت زمان فعال بودن صفحه‌ی جاری است. به محض اینکه کاربر به صفحه‌ای دیگر مراجعه و این کامپوننت دیگر فعال نباشد، طول عمر آن خاتمه خواهد یافت. بنابراین این نوع کامپوننت‌ها هم تا زمانیکه کاربر در صفحه‌ی جاری قرار دارد، stateful هستند (البته این حالت درون مرورگر کاربر مدیریت می‌شود و نه در سمت سرور).
در این نوع برنامه‌ها، دسترسی به HttpContext وجود ندارد.


نتیجه‌گیری

همانطور که مشاهده می‌کنید، در صفحات SSR، دسترسی کاملی به HttpContext سمت سرور وجود دارد (که البته کوتاه مدت بوده و با پایان رندر صفحه، خاتمه خواهد یافت؛ حالتی مانند صفحات MVC و Razor pages)، اما در جزایر تعاملی واقع در آن‌ها، خیر.
مساله‌ی مهم در اینجا، مدیریت اختلاط حالت صفحات SSR و جزایر تعاملی واقع در آن‌ها است. مایکروسافت جهت پیاده سازی اعتبارسنجی و احراز هویت کاربران در Blazor 8x و برای انتقال حالت به این جزایر، از دو روش Root-level cascading values و سرویس PersistentComponentState استفاده کرده‌است که آن‌ها را در دو قسمت بعدی، با توضیحات بیشتری بررسی می‌کنیم.
مطالب
Blazor 5x - قسمت 31 - احراز هویت و اعتبارسنجی کاربران Blazor WASM - بخش 1 - انجام تنظیمات اولیه
در قسمت قبل، امکان سفارش یک اتاق را به همراه پرداخت آنلاین آن، به برنامه‌ی Blazor WASM این سری اضافه کردیم؛ اما ... هویت کاربری که مشغول انجام اینکار است، هنوز مشخص نیست. بنابراین در این قسمت می‌خواهیم مباحثی مانند ثبت نام و ورود به سیستم را تکمیل کنیم. البته مقدمات سمت سرور این بحث را در مطلب «Blazor 5x - قسمت 25 - تهیه API مخصوص Blazor WASM - بخش 2 - تامین پایه‌ی اعتبارسنجی و احراز هویت»، بررسی کردیم.


ارائه‌ی AuthenticationState به تمام کامپوننت‌های یک برنامه‌ی Blazor WASM

در قسمت 22، با مفاهیم CascadingAuthenticationState و AuthorizeRouteView در برنامه‌های Blazor Server آشنا شدیم؛ این مفاهیم در اینجا نیز یکی هستند:
- کامپوننت CascadingAuthenticationState سبب می‌شود AuthenticationState (لیستی از Claims کاربر)، به تمام کامپوننت‌های یک برنامه‌یBlazor  ارسال شود. در مورد پارامترهای آبشاری، در قسمت نهم این سری بیشتر بحث شد و هدف از آن، ارائه‌ی یکسری اطلاعات، به تمام زیر کامپوننت‌های یک کامپوننت والد است؛ بدون اینکه نیاز باشد مدام این پارامترها را در هر زیر کامپوننتی، تعریف و تنظیم کنیم. همینقدر که آن‌ها را در بالاترین سطح سلسله مراتب کامپوننت‌های تعریف شده تعریف کردیم، در تمام زیر کامپوننت‌های آن نیز در دسترس خواهند بود.
- کامپوننت AuthorizeRouteView امکان محدود کردن دسترسی به صفحات مختلف برنامه‌ی Blazor را بر اساس وضعیت اعتبارسنجی و نقش‌های کاربر جاری، میسر می‌کند.

روش اعمال این دو کامپوننت نیز یکی است و نیاز به ویرایش فایل BlazorWasm.Client\App.razor در اینجا وجود دارد:
<CascadingAuthenticationState>
    <Router AppAssembly="@typeof(Program).Assembly" PreferExactMatches="@true">
        <Found Context="routeData">
            <AuthorizeRouteView RouteData="@routeData" DefaultLayout="@typeof(MainLayout)">
                <Authorizing>
                    <p>Please wait, we are authorizing the user.</p>
                </Authorizing>
                <NotAuthorized>
                    <p>Not Authorized</p>
                </NotAuthorized>
            </AuthorizeRouteView>
        </Found>
        <NotFound>
                <LayoutView Layout="@typeof(MainLayout)">
                    <p>Sorry, there's nothing at this address.</p>
                </LayoutView>
        </NotFound>
    </Router>
</CascadingAuthenticationState>
کامپوننت CascadingAuthenticationState، اطلاعات AuthenticationState را در اختیار تمام کامپوننت‌های برنامه قرار می‌دهد و کامپوننت AuthorizeRouteView، امکان نمایش یا عدم نمایش قسمتی از صفحه را بر اساس وضعیت لاگین شخص و یا محدود کردن دسترسی بر اساس نقش‌ها، میسر می‌کند.


مشکل! برخلاف برنامه‌های Blazor Server، برنامه‌های Blazor WASM به صورت پیش‌فرض به همراه تامین کننده‌ی توکار AuthenticationState نیستند.

اگر سری Blazor جاری را از ابتدا دنبال کرده باشید، کاربرد AuthenticationState را در برنامه‌های Blazor Server، در قسمت‌های 21 تا 23، پیشتر مشاهده کرده‌اید. همان مفاهیم، در برنامه‌های Blazor WASM هم قابل استفاده هستند؛ البته در اینجا به علت جدا بودن برنامه‌ی سمت کلاینت WASM Blazor، از برنامه‌ی Web API سمت سرور، نیاز است یک تامین کننده‌ی سمت کلاینت AuthenticationState را بر اساس JSON Web Token دریافتی از سرور، تشکیل دهیم و برخلاف برنامه‌های Blazor Server، این مورد به صورت خودکار مدیریت نمی‌شود و با ASP.NET Core Identity سمت سروری که JWT تولید می‌کند، یکپارچه نیست.
بنابراین در اینجا نیاز است یک AuthenticationStateProvider سفارشی سمت کلاینت را تهیه کنیم که بر اساس JWT دریافتی از Web API کار می‌کند. به همین جهت در ابتدا یک JWT Parser را طراحی می‌کنیم که رشته‌ی JWT دریافتی از سرور را تبدیل به <IEnumerable<Claim می‌کند. سپس این لیست را در اختیار یک AuthenticationStateProvider سفارشی قرار می‌دهیم تا اطلاعات مورد نیاز کامپوننت‌های CascadingAuthenticationState و AuthorizeRouteView تامین شده و قابل استفاده شوند.


نیاز به یک JWT Parser

در قسمت 25، پس از لاگین موفق، یک JWT تولید می‌شود که به همراه قسمتی از مشخصات کاربر است. می‌توان محتوای این توکن را در سایت jwt.io مورد بررسی قرار داد که برای نمونه به این خروجی می‌رسیم و حاوی claims تعریف شده‌است:
{
  "iss": "https://localhost:5001/",
  "iat": 1616396383,
  "http://schemas.xmlsoap.org/ws/2005/05/identity/claims/name": "vahid@dntips.ir",
  "http://schemas.xmlsoap.org/ws/2005/05/identity/claims/emailaddress": "vahid@dntips.ir",
  "Id": "582855fb-e95b-45ab-b349-5e9f7de40c0c",
  "DisplayName": "vahid@dntips.ir",
  "http://schemas.microsoft.com/ws/2008/06/identity/claims/role": "Admin",
  "nbf": 1616396383,
  "exp": 1616397583,
  "aud": "Any"
}
بنابراین برای استخراج این claims در سمت کلاینت، نیاز به یک JWT Parser داریم که نمونه‌ای از آن می‌تواند به صورت زیر باشد:
using System;
using System.Collections.Generic;
using System.Linq;
using System.Security.Claims;
using System.Text.Json;

namespace BlazorWasm.Client.Utils
{
    /// <summary>
    /// From the Steve Sanderson’s Mission Control project:
    /// https://github.com/SteveSandersonMS/presentation-2019-06-NDCOslo/blob/master/demos/MissionControl/MissionControl.Client/Util/ServiceExtensions.cs
    /// </summary>
    public static class JwtParser
    {
        public static IEnumerable<Claim> ParseClaimsFromJwt(string jwt)
        {
            var claims = new List<Claim>();
            var payload = jwt.Split('.')[1];

            var jsonBytes = ParseBase64WithoutPadding(payload);

            var keyValuePairs = JsonSerializer.Deserialize<Dictionary<string, object>>(jsonBytes);
            claims.AddRange(keyValuePairs.Select(kvp => new Claim(kvp.Key, kvp.Value.ToString())));
            return claims;
        }

        private static byte[] ParseBase64WithoutPadding(string base64)
        {
            switch (base64.Length % 4)
            {
                case 2: base64 += "=="; break;
                case 3: base64 += "="; break;
            }
            return Convert.FromBase64String(base64);
        }
    }
}
که آن‌را در فایل BlazorWasm.Client\Utils\JwtParser.cs برنامه‌ی کلاینت ذخیره خواهیم کرد. متد ParseClaimsFromJwt فوق، رشته‌ی JWT تولیدی حاصل از لاگین موفق در سمت Web API را دریافت کرده و تبدیل به لیستی از Claimها می‌کند.


تامین AuthenticationState مبتنی بر JWT مخصوص برنامه‌‌های Blazor WASM

پس از داشتن لیست Claims دریافتی از یک رشته‌ی JWT، اکنون می‌توان آن‌را تبدیل به یک AuthenticationStateProvider کرد. برای اینکار در ابتدا نیاز است بسته‌ی نیوگت Microsoft.AspNetCore.Components.Authorization را به برنامه‌ی کلاینت اضافه کرد:
<Project Sdk="Microsoft.NET.Sdk.BlazorWebAssembly">
  <ItemGroup>
    <PackageReference Include="Microsoft.AspNetCore.Components.Authorization" Version="5.0.4" />
  </ItemGroup>
</Project>
سپس سرویس سفارشی AuthStateProvider خود را به پوشه‌ی Services برنامه اضافه می‌کنیم و متد GetAuthenticationStateAsync کلاس پایه‌ی AuthenticationStateProvider استاندارد را به نحو زیر بازنویسی و سفارشی سازی می‌کنیم:
namespace BlazorWasm.Client.Services
{
    public class AuthStateProvider : AuthenticationStateProvider
    {
        private readonly HttpClient _httpClient;
        private readonly ILocalStorageService _localStorage;

        public AuthStateProvider(HttpClient httpClient, ILocalStorageService localStorage)
        {
            _httpClient = httpClient ?? throw new ArgumentNullException(nameof(httpClient));
            _localStorage = localStorage ?? throw new ArgumentNullException(nameof(localStorage));
        }

        public override async Task<AuthenticationState> GetAuthenticationStateAsync()
        {
            var token = await _localStorage.GetItemAsync<string>(ConstantKeys.LocalToken);
            if (token == null)
            {
                return new AuthenticationState(new ClaimsPrincipal(new ClaimsIdentity()));
            }

            _httpClient.DefaultRequestHeaders.Authorization = new AuthenticationHeaderValue("bearer", token);
            return new AuthenticationState(
                        new ClaimsPrincipal(
                            new ClaimsIdentity(JwtParser.ParseClaimsFromJwt(token), "jwtAuthType")
                        )
                    );
        }
    }
}
- اگر با برنامه‌های سمت کلاینت React و یا Angular پیشتر کار کرده باشید، منطق این کلاس بسیار آشنا به نظر می‌رسد. در این برنامه‌ها، مفهومی به نام Interceptor وجود دارد که توسط آن به صورت خودکار، هدر JWT را به تمام درخواست‌های ارسالی به سمت سرور، اضافه می‌کنند تا از تکرار این قطعه کد خاص، جلوگیری شود. علت اینجا است که برای دسترسی به منابع محافظت شده‌ی سمت سرور، نیاز است هدر ویژه‌ای را به نام "Authorization" که با مقدار "bearer jwt" تشکیل می‌شود، به ازای هر درخواست ارسالی به سمت سرور نیز ارسال کرد؛ تا تنظیمات ویژه‌ی AddJwtBearer که در قسمت 25 در کلاس آغازین برنامه‌ی Web API انجام دادیم، این هدر مورد انتظار را دریافت کرده و پردازش کند و در نتیجه‌ی آن، شیء this.User، در اکشن متدهای کنترلرها تشکیل شده و قابل استفاده شود.
در اینجا نیز مقدار دهی خودکار httpClient.DefaultRequestHeaders.Authorization را مشاهده می‌کنید که مقدار token خودش را از Local Storage دریافت می‌کند که کلید متناظر با آن‌را در پروژه‌ی BlazorServer.Common به صورت زیر تعریف کرده‌ایم:
namespace BlazorServer.Common
{
    public static class ConstantKeys
    {
        // ...
        public const string LocalToken = "JWT Token";
    }
}
به این ترتیب دیگر نیازی نخواهد بود در تمام سرویس‌های برنامه‌ی WASM که با HttpClient کار می‌کنند، مدام سطر مقدار دهی httpClient.DefaultRequestHeaders.Authorization را تکرار کنیم.
- همچنین در اینجا به کمک متد JwtParser.ParseClaimsFromJwt که در ابتدای بحث تهیه کردیم، لیست Claims دریافتی از JWT ارسالی از سمت سرور را تبدیل به یک AuthenticationState قابل استفاده‌ی در برنامه‌ی Blazor WASM کرده‌ایم.

پس از تعریف یک AuthenticationStateProvider سفارشی، باید آن‌را به همراه Authorization، به سیستم تزریق وابستگی‌های برنامه در فایل Program.cs اضافه کرد:
namespace BlazorWasm.Client
{
    public class Program
    {
        public static async Task Main(string[] args)
        {
            var builder = WebAssemblyHostBuilder.CreateDefault(args);
            // ...

            builder.Services.AddAuthorizationCore();
            builder.Services.AddScoped<AuthenticationStateProvider, AuthStateProvider>();

            // ...
        }
    }
}
و برای سهولت استفاده‌ی از امکانات اعتبارسنجی فوق در کامپوننت‌های برنامه، فضای نام زیر را به فایل BlazorWasm.Client\_Imports.razor اضافه می‌کنیم:
@using Microsoft.AspNetCore.Components.Authorization


تهیه‌ی سرویسی برای کار با AccountController

اکنون می‌خواهیم در برنامه‌ی سمت کلاینت، از AccountController سمت سرور که آن‌را در قسمت 25 این سری تهیه کردیم، استفاده کنیم. بنابراین نیاز است سرویس زیر را تدارک دید که امکان لاگین، ثبت نام و خروج از سیستم را در سمت کلاینت میسر می‌کند:
namespace BlazorWasm.Client.Services
{
    public interface IClientAuthenticationService
    {
        Task<AuthenticationResponseDTO> LoginAsync(AuthenticationDTO userFromAuthentication);
        Task LogoutAsync();
        Task<RegisterationResponseDTO> RegisterUserAsync(UserRequestDTO userForRegisteration);
    }
}
و به صورت زیر پیاده سازی می‌شود:
namespace BlazorWasm.Client.Services
{
    public class ClientAuthenticationService : IClientAuthenticationService
    {
        private readonly HttpClient _client;
        private readonly ILocalStorageService _localStorage;

        public ClientAuthenticationService(HttpClient client, ILocalStorageService localStorage)
        {
            _client = client;
            _localStorage = localStorage;
        }

        public async Task<AuthenticationResponseDTO> LoginAsync(AuthenticationDTO userFromAuthentication)
        {
            var response = await _client.PostAsJsonAsync("api/account/signin", userFromAuthentication);
            var responseContent = await response.Content.ReadAsStringAsync();
            var result = JsonSerializer.Deserialize<AuthenticationResponseDTO>(responseContent);

            if (response.IsSuccessStatusCode)
            {
                await _localStorage.SetItemAsync(ConstantKeys.LocalToken, result.Token);
                await _localStorage.SetItemAsync(ConstantKeys.LocalUserDetails, result.UserDTO);
                _client.DefaultRequestHeaders.Authorization = new AuthenticationHeaderValue("bearer", result.Token);
                return new AuthenticationResponseDTO { IsAuthSuccessful = true };
            }
            else
            {
                return result;
            }
        }

        public async Task LogoutAsync()
        {
            await _localStorage.RemoveItemAsync(ConstantKeys.LocalToken);
            await _localStorage.RemoveItemAsync(ConstantKeys.LocalUserDetails);
            _client.DefaultRequestHeaders.Authorization = null;
        }

        public async Task<RegisterationResponseDTO> RegisterUserAsync(UserRequestDTO userForRegisteration)
        {
            var response = await _client.PostAsJsonAsync("api/account/signup", userForRegisteration);
            var responseContent = await response.Content.ReadAsStringAsync();
            var result = JsonSerializer.Deserialize<RegisterationResponseDTO>(responseContent);

            if (response.IsSuccessStatusCode)
            {
                return new RegisterationResponseDTO { IsRegisterationSuccessful = true };
            }
            else
            {
                return result;
            }
        }
    }
}
که به نحو زیر به سیستم تزریق وابستگی‌های برنامه معرفی می‌شود:
namespace BlazorWasm.Client
{
    public class Program
    {
        public static async Task Main(string[] args)
        {
            var builder = WebAssemblyHostBuilder.CreateDefault(args);
            // ...
            builder.Services.AddScoped<IClientAuthenticationService, ClientAuthenticationService>();
            // ...
        }
    }
}
توضیحات:
- متد LoginAsync، مشخصات لاگین کاربر را به سمت اکشن متد api/account/signin ارسال کرده و در صورت موفقیت این عملیات، اصل توکن دریافتی را به همراه مشخصاتی از کاربر، در Local Storage ذخیره سازی می‌کند. این مورد سبب خواهد شد تا بتوان به مشخصات کاربر در صفحات دیگر و سرویس‌های دیگری مانند AuthStateProvider ای که تهیه کردیم، دسترسی پیدا کنیم. به علاوه مزیت دیگر کار با Local Storage، مواجه شدن با حالت‌هایی مانند Refresh کامل صفحه و برنامه، توسط کاربر است. در یک چنین حالتی، برنامه از نو بارگذاری مجدد می‌شود و به این ترتیب می‌توان به مشخصات کاربر لاگین کرده، به سادگی دسترسی یافت و مجددا قسمت‌های مختلف برنامه را به او نشان داد. نمونه‌ی دیگر این سناریو، بازگشت از درگاه پرداخت بانکی است. در این حالت نیز از یک سرویس سمت سرور دیگر، کاربر به سمت برنامه‌ی کلاینت، Redirect کامل خواهد شد که در اصل اتفاقی که رخ می‌دهد، با Refresh کامل صفحه یکی است. در این حالت نیز باید بتوان کاربری را که از درگاه بانکی ثالث، به سمت برنامه‌ی کلاینت از نو بارگذاری شده، هدایت شده، بلافاصله تشخیص داد.

- اگر برنامه، Refresh کامل نشود، نیازی به Local Storage نخواهد بود؛ از این لحاظ که در برنامه‌های سمت کلاینت Blazor، طول عمر تمام سرویس‌ها، صرفنظر از نوع طول عمری که برای آن‌ها مشخص می‌کنیم، همواره Singleton هستند (ماخذ).
Blazor WebAssembly apps don't currently have a concept of DI scopes. Scoped-registered services behave like Singleton services.
بنابراین می‌توان یک سرویس سراسری توکن را تهیه و به سادگی آن‌را در تمام قسمت‌های برنامه تزریق کرد. این روش هرچند کار می‌کند، اما همانطور که عنوان شد، به Refresh کامل صفحه حساس است. اگر برنامه در مرورگر کاربر Refresh نشود، تا زمانیکه باز است، سرویس‌های در اصل Singleton تعریف شده‌ی در آن نیز در تمام قسمت‌های برنامه در دسترس هستند؛ اما با Refresh کامل صفحه، به علت بارگذاری مجدد کل برنامه، سرویس‌های آن نیز از نو، وهله سازی خواهند شد که سبب از دست رفتن حالت قبلی آن‌ها می‌شود. بنابراین نیاز به روشی داریم که بتوانیم حالت قبلی برنامه را در زمان راه اندازی اولیه‌ی آن بازیابی کنیم و یکی از روش‌های استاندارد اینکار، استفاده از Local Storage خود مرورگر است که مستقل از برنامه و توسط مرورگر مدیریت می‌شود.

- در متد LoginAsync، علاوه بر ثبت اطلاعات کاربر در Local Storage، مقدار دهی client.DefaultRequestHeaders.Authorization را نیز ملاحظه می‌کنید. همانطور که عنوان شد، سرویس‌های Blazor WASM در اصل دارای طول عمر Singleton هستند. بنابراین تنظیم این هدر در اینجا، بر روی تمام سرویس‌های HttpClient تزریق شده‌ی به سایر سرویس‌های برنامه نیز بلافاصله تاثیرگذار خواهد بود.

- متد LogoutAsync، اطلاعاتی را که در حین لاگین موفق در Local Storage ذخیره کردیم، حذف کرده و همچنین client.DefaultRequestHeaders.Authorization را نیز نال می‌کند تا دیگر اطلاعات لاگین شخص قابل بازیابی نبوده و مورد استفاده قرار نگیرد. همین مقدار برای شکست پردازش درخواست‌های ارسالی به منابع محافظت شده‌ی سمت سرور کفایت می‌کند.

- متد RegisterUserAsync، مشخصات کاربر در حال ثبت نام را به سمت اکشن متد api/account/signup ارسال می‌کند که سبب افزوده شدن کاربر جدیدی به بانک اطلاعاتی برنامه و سیستم ASP.NET Core Identity خواهد شد.


کدهای کامل این مطلب را از اینجا می‌توانید دریافت کنید: Blazor-5x-Part-31.zip
مطالب
مسیریابی در Angular - قسمت دوم - مسیریابی ماژول‌ها
اغلب برنامه‌های بزرگ Angular، ویژگی‌های مختلف خود را به ماژول‌های مجزایی تبدیل می‌کنند. این ماژول‌ها شبیه به مفهوم Area در ASP.NET MVC هستند و هدف آن‌ها نظم بخشیدن به کامپوننت‌های ویژه‌ی یک قسمت خاص از برنامه، در ناحیه‌‌ای مختص به آن می‌باشد. به علاوه ایجاد ماژول‌ها، قابلیت lazy loading مسیریابی‌ها را نیز مسیر می‌کند. هر برنامه‌ی Angular حداقل به همراه یک ماژول است که بر اساس قراردادی، AppModule نام گرفته‌است و در فایل src\app\app.module.ts قرار دارد. با توسعه‌ی برنامه و بیشتر شدن قابلیت‌های آن، استفاده‌ی از این تک ماژول پیش فرض، مشکل تداخل مسئولیت‌ها را به همراه خواهد داشت. برای رفع این مشکل توصیه شده‌است که کامپوننت‌های مرتبط به یک ویژگی خاص را درون ماژولی مختص به خود قرار دهید؛ برای مثال مانند ماژول محصولات، برای نظم دهی به کامپوننت‌های لیست محصولات، جزئیات محصولات، ویرایش محصولات و غیره، ماژول کاربران برای تعریف کامپوننت‌های لاگین، تغییر کلمه‌ی عبور و امثال آن. در این قسمت قصد داریم نحوه‌ی تنظیمات مسیریابی و هدایت کاربران را به ماژول‌های مختلف برنامه، بررسی کنیم.


تنظیم مسیریابی ماژول‌ها

در اینجا نیازی به تنظیم base path نیست و این تنظیم تنها یکبار به ازای کل برنامه انجام می‌شود. همانطور که در قسمت قبل نیز عنوان شد، ماژول مسیریابی Angular و یا همان RouterModule، به همراه سرویسی برای دسترسی به امکانات آن، تنظیمات مسیریابی و یک سری دایرکتیو مانند routerLink، جهت تعامل با آن است. از آنجائیکه سرویس ماژول مسیریابی در فایل src\app\app-routing.module.ts تعریف و تنظیم شده‌است، باید اطمینان حاصل کرد که این سرویس تنها یکبار در طول عمر برنامه وهله سازی می‌شود و از آنجائیکه هر ماژول تنظیمات مجزای مسیریابی خود را خواهد داشت، دیگر نمی‌توان از متد RouterModule.forRoot سراسری استفاده کرد و در اینجا باید از متد forChild این ماژول، جهت تعریف تنظیمات مسیریابی‌های ماژول‌های مختلف کمک گرفت. متد forChild نیز شبیه به همان آرایه‌ی تنظیمات مسیریابی متد forRoot را دریافت می‌کند.

یک مثال: در ادامه‌ی مثالی که در قسمت قبل به کمک Angular CLI ایجاد کردیم، ماژول جدید محصولات را به همراه تنظیمات ابتدایی مسیریابی آن ایجاد می‌کنیم:
 >ng g m product --routing
پس از اجرای این دستور، ماژول جدید محصولات در فایل src\app\product\product.module.ts و تنظیمات ابتدایی آن در فایل src\app\product\product-routing.module.ts تشکیل می‌شوند:
import { NgModule } from '@angular/core';
import { Routes, RouterModule } from '@angular/router';

const routes: Routes = [];

@NgModule({
  imports: [RouterModule.forChild(routes)],
  exports: [RouterModule]
})
export class ProductRoutingModule { }
همانطور که مشاهده می‌کنید، در حین تشکیل تنظیمات ابتدایی مسیریابی این ماژول جدید، اینبار از متد forChild استفاده شده‌است و نه متد forRoot که مختص به ماژول اصلی و سراسری برنامه‌است.
سپس ProductRoutingModule به قسمت imports ماژول محصولات به صورت خودکار اضافه شده‌است:
import { NgModule } from '@angular/core';
import { CommonModule } from '@angular/common';

import { ProductRoutingModule } from './product-routing.module';

@NgModule({
  imports: [
    CommonModule,
    ProductRoutingModule
  ],
  declarations: []
})
export class ProductModule { }

در ادامه کامپوننت جدید لیست محصولات را به این ماژول اضافه می‌کنیم:
 >ng g c product/ProductList
به این ترتیب داخل پوشه‌ای به نام produc-list، کامپوننت product-list.component.ts تشکیل خواهد شد. در حقیقت این دستور اعمال ذیل را انجام می‌دهد:
 installing component
  create src\app\product\product-list\product-list.component.css
  create src\app\product\product-list\product-list.component.html
  create src\app\product\product-list\product-list.component.spec.ts
  create src\app\product\product-list\product-list.component.ts
  update src\app\product\product.module.ts
اگر به سطر آخر آن دقت کنید، کار به روز رسانی فایل ماژول محصولات، جهت درج این کامپوننت جدید، در قسمت declarations فایل product.module.ts نیز به صورت خودکار انجام شده‌است:
import { ProductListComponent } from './product-list/product-list.component';

@NgModule({
  imports: [
  ],
  declarations: [ProductListComponent]
})
export class ProductModule { }

اکنون که این ماژول جدید را به همراه یک کامپوننت نمونه در آن تعریف کردیم، برای افزودن مسیریابی به آن، به فایل src\app\product\product-routing.module.ts مراجعه کرده و آرایه‌ی  Routes آن‌را تکمیل می‌کنیم:
import { ProductListComponent } from './product-list/product-list.component';

const routes: Routes = [
  { path: 'products', component: ProductListComponent }
];
ابتدا کامپوننت لیست محصولات import شده و سپس آرایه‌ی Routes مسیری را به این کامپوننت تعریف کرده‌ایم.

در ادامه می‌خواهیم لینکی را به این مسیریابی جدید اضافه کنیم. در قسمت قبل منویی را به برنامه اضافه کردیم. به همین جهت به فایل src\app\app.component.html مراجعه کرده و routerLink جدیدی را به آن اضافه می‌کنیم:
<nav class="navbar navbar-default">
  <div class="container-fluid">
    <a class="navbar-brand">{{title}}</a>
    <ul class="nav navbar-nav">
      <li>
        <a [routerLink]="['/home']">Home</a>
      </li>
      <li>
        <a [routerLink]="['/products']">Product List</a>
      </li>
    </ul>
  </div>
</nav>
<div class="container">
  <router-outlet></router-outlet>
</div>
پیشتر لینکی را به کامپوننت welcome در قسمت قبل اضافه کرده بودیم. در اینجا لینک جدیدی را به کامپوننت لیست محصولات، در ذیل آن تعریف کرده‌ایم.
در اینجا نیز نحوه‌ی تعریف لینک‌ها مانند قبل است و آرایه‌ی تنظیمات پارامترهای لینک باید به مقدار خاصیت path تعریف شده اشاره کند.

اکنون دستور ng serve -o را صادر کنید تا برنامه در حافظه ساخته شده و در مرورگر نمایش داده شود. در ادامه اگر بر روی لینک لیست محصولات کلیک کنید، صفحه‌ی ذیل را مشاهده خواهید کرد:


به این معنا که برنامه اطلاعی از این مسیریابی جدید نداشته و صفحه‌ی یافت نشدن مسیریابی را که در قسمت قبل تنظیم کردیم، نمایش داده‌است. برای رفع این مشکل باید به فایل src\app\app.module.ts مراجعه کرده و این ماژول جدید را به آن معرفی کنیم:
import { ProductModule } from './product/product.module';

@NgModule({
  declarations: [
  ],
  imports: [
    BrowserModule,
    FormsModule,
    HttpModule,

    ProductModule,

    AppRoutingModule
  ],
در اینجا در ابتدا ماژول محصولات import شده و سپس به قسمت لیست imports ماژول App اضافه گردیده‌است. اکنون مسیریابی به این کامپوننت جدید واقع شده‌ی در قسمت ماژول محصولات، کار می‌کند:


نکته 1: علت اینکه ProductModule را پیش از AppRoutingModule تعریف کردیم این است که AppRoutingModule دارای تعریف مسیریابی ** یا catch all است که در قسمت قبل آن‌را جهت مدیریت مسیرهای یافت نشده به برنامه افزودیم. اگر ابتدا AppRoutingModule تعریف می‌شد و سپس ProductModule، هیچگاه فرصت به پردازش مسیریابی‌های ماژول محصولات نمی‌رسید؛ چون مسیر ** پیشتر برنده شده بود.
نکته 2: می‌توان در قسمت import متد RouterModule.forRoot را نیز مستقیما قرار داد (بجای AppRoutingModule). اگر این کار صورت گیرد، ابتدا مسیریابی‌های موجود در ماژول‌ها پردازش می‌شوند و در آخر مسیرهای موجود در RouterModule.forRoot صرفنظر از محل قرارگیری آن در این لیست بررسی خواهد شد (حتی اگر در ابتدای لیست قرار گیرد). هرچند جهت مدیریت بهتر برنامه، این متد به AppRoutingModule منتقل شده‌است. بنابراین اکنون «نکته‌ی 1» برقرار است.


انتخاب استراتژی مناسب نامگذاری مسیرها

هنگام کار کردن با تعدادی ویژگی مرتبط به هم قرار گرفته‌ی داخل یک ماژول، بهتر است روش نامگذاری مناسبی را برای تنظیمات مسیریابی آن درنظر گرفت تا مسیرهای تعیین شده علاوه بر زیبایی، وضوح بیشتری را نیز پیدا کنند. به علاوه این نامگذاری مناسب، گروه بندی مسیریابی‌ها و lazy loading آن‌ها را نیز ساده‌تر می‌کند.
استراتژی ابتدایی که به ذهن می‌رسد، نامگذاری هر مسیر بر اساس عملکرد آن‌ها است مانند products برای نمایش لیست محصولات، product/:id برای نمایش جزئیات محصولی خاص که در اینجا id پارامتر مسیریابی است و productEdit/:id برای ویرایش جزئیات یک محصول مشخص. همانطور که مشاهده می‌کنید، هرچند این مسیرها متعلق به یک ماژول هستند، اما مسیرهای تعیین شده‌ی برای آن‌ها اینگونه به نظر نمی‌رسد. بنابراین بهتر است تمام ویژگی‌های قرار گرفته‌ی درون یک ماژول را با مسیر ریشه‌ی یکسانی شروع کنیم. به این ترتیب نمایش لیست محصولات همان products باقی خواهد ماند اما برای نمایش جزئیات محصولی خاص از مسیر products/:id استفاده می‌کنیم (همان اسم جمع ریشه‌ی مسیر؛ بجای اسم مفرد). اینبار مسیر ویرایش جزئیات یک محصول به صورت products/:id/edit تنظیم خواهد شد:
products
products/:id
products/:id/edit
در اینجا نام ریشه‌ی یکسانی را برای عناصر مختلف قرارگرفته‌ی درون یک ماژول انتخاب کرده‌ایم؛ تا ارتباط بین آن‌ها بهتر مشخص شود و همچنین در آینده بتوان مباحث گروه بندی و lazy loading را نیز بر این اساس پیاده سازی کرد.


فعالسازی یک مسیر با کدنویسی

تا اینجا نحوه‌ی فعالسازی یک مسیر را با استفاده از دایرکتیو routerLink بررسی کردیم. اما گاهی از اوقات نیاز است تا بتوان با کدنویسی نیز کاربران را به مسیری خاص هدایت کرد. برای مثال پس از عملیات logout می‌خواهیم مجددا صفحه‌ی اول سایت نمایش داده شود. برای اینکار از سرویس Router مسیریاب Angular کمک گرفته می‌شود. ابتدا آن‌را در سازنده‌ی یک کامپوننت تزریق کرده و سپس می‌توان به قابلیت‌های آن مانند استفاده‌ی از متد navigate آن، در کدهای برنامه دسترسی یافت.
باید درنظر داشت که دایرکتیو routerLink نیز در پشت صحنه از همین متد navigate سرویس Router استفاده می‌کند. بنابراین تمام پارامترهای آن در متد navigate نیز قابل استفاده هستند. برای مثال زمانیکه تعداد پارامترهای routerLink یک مورد است، می‌توان آرایه‌ی آن‌را به یک رشته خلاصه کرد. یک چنین قابلیتی با متد navigate نیز میسر است.
متد navigate تنها قسمت‌هایی از URL جاری را تغییر می‌دهد. اگر نیاز باشد تا کل آدرس تعویض شود، می‌توان از متد دیگر سرویس Router به نام navigateByUrl استفاده کرد. این متد تمام URL segments موجود را با مسیر جدیدی جایگزین می‌کند. به علاوه برخلاف متد navigate، تنها یک رشته را به عنوان پارامتر می‌پذیرد.

در ادامه مثال جاری می‌خواهیم پیاده سازی ابتدایی login و logout را به برنامه اضافه کنیم. به همین منظور ابتدا ماژول جدید user را به همراه تنظیمات ابتدایی مسیریابی آن اضافه می‌کنیم:
 >ng g m user --routing
به این ترتیب دو فایل src\app\user\user-routing.module.ts و src\app\user\user.module.ts به برنامه اضافه می‌شوند.
همانند ماژول قبلی، نیاز است UserModule را به قسمت imports فایل src\app\app.module.ts نیز معرفی کنیم:
import { UserModule } from './user/user.module';

@NgModule({
  declarations: [
  ],
  imports: [
    BrowserModule,
    FormsModule,
    HttpModule,

    ProductModule,
    UserModule,

    AppRoutingModule
  ],

سپس کامپوننت جدید لاگین را به ماژول user برنامه اضافه می‌کنیم:
 >ng g c user/login
که اینکار سبب به روز رسانی فایل user.module.ts جهت تکمیل قسمت declarations آن با LoginComponent نیز می‌شود.

در ادامه به فایل src\app\user\user-routing.module.ts مراجعه کرده و مسیریابی جدیدی را به کامپوننت لاگین تعریف می‌کنیم:
import { LoginComponent } from './login/login.component';

const routes: Routes = [
  { path: 'login', component: LoginComponent}
];
ابتدا این کامپوننت import شده و سپس یک path جدید را به آن انتساب می‌دهیم.

مرحله‌ی بعد، فعالسازی این مسیریابی است، با تعریف لینکی به آن. به همین جهت به فایل src\app\app.component.html مراجعه کرده و منوی برنامه را تکمیل می‌کنیم:
<nav class="navbar navbar-default">
  <div class="container-fluid">
    <a class="navbar-brand">{{title}}</a>
    <ul class="nav navbar-nav">
      <li>
        <a [routerLink]="['/home']">Home</a>
      </li>
      <li>
        <a [routerLink]="['/products']">Product List</a>
      </li>
    </ul>
    <ul class="nav navbar-nav navbar-right">
      <li>
        <a [routerLink]="['/login']">Log In</a>
      </li>
    </ul>
  </div>
</nav>
<div class="container">
  <router-outlet></router-outlet>
</div>
اکنون دستور ng serve -o را صادر کنید تا برنامه در حافظه ساخته شده و در مرورگر نمایش داده شود و سپس بر روی لینک login کلیک کنید تا قالب ابتدایی آن نمایش داده شود:



تکمیل کامپوننت login و افزودن لینک logout

در ادامه می‌خواهیم یک فرم لاگین مقدماتی را پس از کلیک بر روی لینک لاگین نمایش دهیم و هدایت به صفحه‌ی لیست محصولات را پس از لاگین و مخفی کردن لینک لاگین و نمایش لینک خروج را در این حالت پیاده سازی کنیم. برای این منظور ابتدا اینترفیس خالی کاربر را ایجاد می‌کنیم:
 >ng g i user/user
که سبب ایجاد فایل src\app\user\user.ts خواهد شد. این اینترفیس را به صورت زیر تکمیل می‌کنیم:
export interface IUser {
    id: number;
    userName: string;
    isAdmin: boolean;
}

پس از آن یک سرویس ابتدایی اعتبارسنجی کاربران را نیز اضافه خواهیم کرد:
 >ng g s user/auth -m user/user.module
که سبب افزوده شدن سرویس auth.service.ts و همچنین به روز رسانی خودکار قسمت providers ماژول user.module.ts نیز می‌شود:
 installing service
  create src\app\user\auth.service.spec.ts
  create src\app\user\auth.service.ts
  update src\app\user\user.module.ts
اگر نام ماژول را ذکر نکنیم، سرویس مدنظر تولید خواهد شد، اما قسمت providers هیچ ماژولی به صورت خودکار تکمیل نمی‌شود.

پس از ایجاد قالب ابتدایی فایل auth.service.ts آن‌را به نحو ذیل تکمیل کنید:
import { IUser } from './user';
import { Injectable } from '@angular/core';

@Injectable()
export class AuthService {
  currentUser: IUser;

  constructor() { }

  isLoggedIn(): boolean {
    return !this.currentUser;
  }

  login(userName: string, password: string): boolean {
    if (!userName || !password) {
      return false;
    }

    if (userName === 'admin') {
      this.currentUser = {
        id: 1,
        userName: userName,
        isAdmin: true
      };
      return true;
    }

    this.currentUser = {
      id: 2,
      userName: userName,
      isAdmin: false
    };
    return true;
  }

  logout(): void {
    this.currentUser = null;
  }
}
در اینجا اگر کاربر هر نوع کلمه‌ی عبور و یا نام کاربری را وارد کند، به سیستم وارد خواهد شد. اگر نامش admin باشد، دسترسی admin پیدا می‌کند و همچنین متدهای logout با null کردن یوزر وارد شده‌ی به سیستم و isLoggedIn برای مشخص بودن نال نبودن شیء کاربر جاری، به این سرویس اضافه شده‌اند.

سپس کامپوننت لاگین واقع در فایل src\app\user\login\login.component.ts را به نحو ذیل تکمیل کنید:
import { Router } from '@angular/router';
import { AuthService } from './../auth.service';

import { Component, OnInit } from '@angular/core';
import { NgForm } from '@angular/forms';

@Component({
  selector: 'app-login',
  templateUrl: './login.component.html',
  styleUrls: ['./login.component.css']
})
export class LoginComponent implements OnInit {

  errorMessage: string;
  pageTitle = 'Log In';

  constructor(private authService: AuthService,
    private router: Router) { }

  ngOnInit() {
  }

  login(loginForm: NgForm) {
    if (loginForm && loginForm.valid) {
      let userName = loginForm.form.value.userName;
      let password = loginForm.form.value.password;
      if (this.authService.login(userName, password)) {
        this.router.navigate(['/products']);
      }
    } else {
      this.errorMessage = 'Please enter a user name and password.';
    };
  }
}
در این کامپوننت دو سرویس AuthService، که پیشتر ایجاد کردیم و سرویس Router، به سازنده‌ی کلاس تزریق شده‌اند.
از AuthService برای اعتبارسنجی کاربر و لاگین او به سیستم استفاده می‌کنیم و از سرویس مسیریاب Angular جهت فراخوانی متد navigate آن به صفحه‌ی مشاهده‌ی محصولات، پس از لاگین کاربر استفاده شده‌است.

اکنون می‌خواهیم قالب این کامپوننت را نیز تکمیل کنیم. پیش از آن به فایل src\app\user\user.module.ts مراجعه کرده و در قسمت imports آن FormsModule را نیز اضافه کنید:
import { FormsModule } from '@angular/forms';

@NgModule({
  imports: [
    CommonModule,
    FormsModule,
    UserRoutingModule
  ],

سپس فایل src\app\user\login\login.component.html را به نحو ذیل تغییر دهید:
<div class="panel panel-default">
  <div class="panel-heading">
    {{pageTitle}}
  </div>

  <div class="panel-body">
    <form class="form-horizontal" novalidate (ngSubmit)="login(loginForm)" #loginForm="ngForm" autocomplete="off">
      <fieldset>
        <div class="form-group" [ngClass]="{'has-error': (userNameVar.touched || 
                                               userNameVar.dirty) && 
                                               !userNameVar.valid }">
          <label class="col-md-2 control-label" for="userNameId">User Name</label>
          <div class="col-md-8">
            <input class="form-control" id="userNameId" type="text" 
                   placeholder="User Name (required)" required 
                   (ngModel)="userName" name="userName" #userNameVar="ngModel" />
            <span class="help-block" *ngIf="(userNameVar.touched ||
                                             userNameVar.dirty) &&
                                             userNameVar.errors">
                            <span *ngIf="userNameVar.errors.required">
                                User name is required.
                            </span>
            </span>
          </div>
        </div>

        <div class="form-group" [ngClass]="{'has-error': (passwordVar.touched || 
                                               passwordVar.dirty) && 
                                               !passwordVar.valid }">
          <label class="col-md-2 control-label" for="passwordId">Password</label>

          <div class="col-md-8">
            <input class="form-control" id="passwordId" type="password" 
                   placeholder="Password (required)" required 
                  (ngModel)="password" name="password" #passwordVar="ngModel" />
            <span class="help-block" *ngIf="(passwordVar.touched ||
                                             passwordVar.dirty) &&
                                              passwordVar.errors">
                            <span *ngIf="passwordVar.errors.required">
                                Password is required.
                            </span>
            </span>
          </div>
        </div>

        <div class="form-group">
          <div class="col-md-4 col-md-offset-2">
            <span>
               <button class="btn btn-primary"
                       type="submit"
                       style="width:80px;margin-right:10px"
                       [disabled]="!loginForm.valid">
                               Log In
               </button>
            </span>
            <span>
                <a class="btn btn-default"
                   [routerLink]="['/welcome']">
                     Cancel
                </a>
            </span>
          </div>
        </div>
      </fieldset>
    </form>
    <div class="has-error" *ngIf="errorMessage">{{errorMessage}}</div>
  </div>
</div>
تا اینجا صفحه‌ی لاگین نمایش داده شده و کاربر می‌تواند به سیستم وارد شود. تا زمانیکه کلمه‌ی عبور و نام کاربری وارد نشده باشند، دکمه‌ی login این فرم غیرفعال باقی می‌ماند. پس از آن کاربر با هر نوع ترکیبی از کلمه‌ی عبور و نام کاربری می‌تواند به سیستم وارد شده و بلافاصله به صفحه‌ی لیست محصولات هدایت می‌شود.

اکنون می‌خواهیم پس از ورود او، نام او را نمایش داده و همچنین دکمه‌ی logout را بجای login در منوی بالای سایت نمایش دهیم. به همین جهت در قالب کامپوننت App که منوی برنامه در آن تنظیم شده‌است، نیاز است بتوانیم به سرویس Auth سفارشی دسترسی یافته و خروجی متد isLoggedIn آن‌را بررسی کنیم. به همین منظور به فایل src\app\app.component.ts مراجعه کرده و آن‌را به صورت ذیل تکمیل کنید:
import { Router } from '@angular/router';
import { AuthService } from './user/auth.service';
import { Component } from '@angular/core';

@Component({
  selector: 'app-root',
  templateUrl: './app.component.html',
  styleUrls: ['./app.component.css']
})
export class AppComponent {
  pageTitle: string = 'Routing Lab';

  constructor(private authService: AuthService,
    private router: Router) { }

  logOut(): void {
    this.authService.logout();
    this.router.navigateByUrl('/welcome');
  }
}
در اینجا دو سرویس Auth و Router به سازنده‌ی کامپوننت App تزریق شده‌اند. به این ترتیب می‌توان از شیء authService در قالب این کامپوننت برای دسترسی به متد isLoggedIn و سایر خواص این سرویس استفاده کرد. همچنین از سرویس مسیریاب Angular برای پیاده سازی logout و هدایت کاربر به صفحه‌ی welcome کمک گرفته‌ایم. در اینجا از متد navigateByUrl استفاده شده‌است؛ از این جهت که پس از Logout دیگر حفظ URL Segments موجود بی‌مفهوم است و تمام آن‌ها باید پاک شده و با آدرس جدید جایگزین شوند.
پس از این تغییرات، اکنون می‌توان قالب src\app\app.component.html را به نحو ذیل تکمیل کرد:
<nav class="navbar navbar-default">
  <div class="container-fluid">
    <a class="navbar-brand">{{title}}</a>
    <ul class="nav navbar-nav">
      <li>
        <a [routerLink]="['/home']">Home</a>
      </li>
      <li>
        <a [routerLink]="['/products']">Product List</a>
      </li>
    </ul>
    <ul class="nav navbar-nav navbar-right">
      <li *ngIf="authService.isLoggedIn()">
        <a>Welcome {{ authService.currentUser.userName }}</a>
      </li>
      <li *ngIf="!authService.isLoggedIn()">
        <a [routerLink]="['/login']">Log In</a>
      </li>
      <li *ngIf="authService.isLoggedIn()">
        <a (click)="logOut()">Log Out</a>
      </li>
    </ul>
  </div>
</nav>
<div class="container">
  <router-outlet></router-outlet>
</div>
همانطور که مشاهده می‌کنید، دوبار لاگین بودن کاربر جاری توسط متد authService.isLoggedIn بررسی شده‌است. اگر خروجی این متد true باشد، نام کاربری شخص به همراه لینک Logout نمایش داده می‌شود. اگر خروجی این متد false باشد، تنها لینک login نمایان شده و مابقی گزینه‌ها (لینک لاگین و نمایش نام شخص) از صفحه حذف می‌شوند.

اکنون اگر برنامه را توسط دستور ng serve -o اجرا کنید، صفحه‌ی لاگین و منوی بالای صفحه چنین شکلی را خواهد داشت:


پس از لاگین، لینک لاگین از منو حذف شده و سپس نام کاربری و لینک به logout نمایان می‌شوند.


اینبار اگر بر روی logout کلیک کنید، نام کاربری و لینک logout از صفحه حذف و مجددا لینک لاگین نمایش داده می‌شود.


کدهای کامل این قسمت را از اینجا می‌توانید دریافت کنید: angular-routing-lab-01.zip
برای اجرای آن فرض بر این است که پیشتر Angular CLI را نصب کرده‌اید. سپس از طریق خط فرمان به ریشه‌ی پروژه وارد شده و دستور npm install را صادر کنید تا وابستگی‌های آن دریافت و نصب شوند. در آخر با اجرای دستور ng serve -o برنامه ساخته شده و در مرورگر پیش فرض سیستم نمایش داده خواهد شد.