کتابها و منابع آموزشی بسیاری در جهت یادگیری برنامه سازی و مهندسی نرم افزار وجود دارند که اکثراً هم مطالب مفید و بسیار خوبی را ارائه میدهند؛ با اینحال یکی از سؤالات بزرگی که بعد از مطالعه آنها در ذهن افراد ممکن است پیش بیاید این است که با خود میپرسند حالا چه کنم؟ از کجا شروع کنم؟ در واقع ذهن افراد پر است از اطلاعات تخصصی بسیار مفید ولی نمیدانند آنها را چگونه سرهم بندی کنند تا یک سیستم نرم افزاری قابل اتکا تولید کنند. توسعه گران با تجربه با گذشت زمان، مطالعه کد نرم افزارهای موجود، مطالعه مضاعف، شرکت در بحثهای تخصصی و ... معمولاً میدانند که باید از کجا شروع کنند. در اینجا بنده سعی کردهام مواردی را که توسعه گران باتجربه در شروع ساخت یک نرم افزار متوسط یا بزرگ با رویکرد توسعه برای وب در مورد آنها تصمیم میگیرند، به صورت مختصر توضیح دهم. طبیعی هست که ممکن است این لیست کامل نباشد، نظرات دوستان میتواند آنرا کاملتر کند.
در اینجا غیر از مورد زمانبندی انجام پروژه سعی شده است به دیگر موارد غیره از قبیل شناخت نیازمندیها، نحوه بستن قرارداد، نحوه قیمت دهی و ... اشاره نشود.
در ابتدا در مورد موضوعات کلی و عمومی بحث میکنیم.
1-
انتخاب فریمورک، فریمورکهای فراوان و مختلفی برای کار با زمینههای مختلف نرم افزاری در جهان وجود دارند که هرکدام مزایا و معایبی دارند. این روزها استفاده از فریمورکها به قدری جای افتاده است و به اندازهای امکانات دارند که حتی ممکن است امکانات یک فریم ورک باعث شود از یک زبانی که در تخصصتان نیست استفاده کنید و آنرا یاد بگیرید.
2-
زمانبندی انجام پروژه، به نظر خود بنده، سختترین و اساسیترین مرحله، برای هر پروژهای، زمانبندی مناسب آن است که نیازمندی اساسی آن، شناخت سایر مواردی است که در این متن بدانها اشاره میشود. زمانبندی دقیق، قرار ملاقاتها و تحویل بهموقع پیش نمایشهای نرم افزار، ارتباط مستمر با کارفرما و تحویل حتی زودتر از موعد پروژه باعث رضایت بیشتر کارفرما و حس اطمینان بیشتر خواهد شد. اگر در تحویل پروژه دیرکرد وجود داشته باشد، باعث دلسردی کارفرما و نوعی تبلیغ منفی خواهد بود. حتی زمانبندی و تحویل به موقع پروژه برای کارفرما بیشتر از کیفیت اهمیت دارد.
3-
انتخاب معماری نرم افزار، معماری نرم افزار در اصل تعیین کننده نحوه قطعه بندی و توزیع تکههای نرم افزار، نحوه ارتباط اجزاء،، قابلیت تست پذیری، قابلیت نگهداری و قابلیت استفاده مجدد از کدهای تولید شده میباشد. یکی از اهداف اساسیای که باید در معماری نرمافزار بدان توجه کرد، قابلیت استفاده مجدد از کد است. در یک معماری خوب ما قطعاتی درست خواهیم کرد که بهراحتی میتوانیم از آن در نرمافزارهای دیگر نیز استفاده کنیم. البته قابلیت تست پذیری و قابلیت نگهداری نیز حداقل به همان اندازه اهمیت دارند. در این سایت موارد بسیار زیاد و کاملی جهت ساخت معماری مناسب و design patterns وجود دارد که میتوانید در
اینجا یا
اینجا مشاهده کنید.
4-
قابلیت اجرا بر روی پلتفرمهای مختلف، هرچند این مورد ممکن است بیشتر به نظر کارفرما بستگی داشته باشد، اما در کل اگر کارفرما بتواند سیستم را در پلتفرمهای مختلفی اجرا کند، راضیتر خواهد شد. اگر قصد فروش نرمافزار طراحی شده را داشته باشیم، در اینصورت نیز میتوانیم کاربران پلتفرمهای مختلف را مورد هدف قرار دهیم یا سیستم را در سرورهای مختلفی میزبانی کنیم.
5-
انتخاب سیستم بانک اطلاعاتی و نحوه ارتباط با آن. باید تصمیم بگیرید که از چند سیستم بانک اطلاعاتی، چگونه و به چه منظوری استفاده خواهید کرد. مواردی وجود دارند که سیستم را طوری طراحی کردهاند تا در زمان بهره برداری امکان انتخاب بانکهای اطلاعاتی یا نحوه ذخیره اطلاعات برای مدیر سیستم وجود دارد. مثلا در BlogEngine.net میتوان انتخاب کرد که اطلاعات در SQL Server ذخیره شوند یا در سیستم فایل مبتنی بر XML . بحثهای بسیار زیادی در این سایت و کل فضای وب پیرامون نحوه انتخاب و استفاده از ORM ها، چگونگی معماری مناسب آن وجود دارد. بطور مثال همیشه بحث سر اینکه از الگوی Repository استفاده شود یا نشود وجود دارد! باید به خودمان پاسخ دهیم که آیا واقعاً نیاز است که سیستم را برای امکان استفاده از Ormهای مختلف طراحی کنیم؟
6-
نحوه ماژول بندی سیستم و امکان افزودن راحت ماژولهای جدید به آن. امروزه و با افزایش کاربران محصولات انفورماتیک که باعث بیشتر شدن سواد مصرف کننده در این زمینه و بالطبع افزایش نیازهای وی شده، همیشه احتمال اینکه کارفرما موارد جدیدی را بخواهد وجود خواهد داشت. باید سیستم را طوری طراحی کرد که حتی بتوان بدون توقف اجرای آن موارد جدید (پلاگینهای جدید) را بدان افزود و اجرا کرد.
7-
میزان مشارکت دیگران در رفع نیازمندیهای کابران. ممکن است این گزینه در درجه اول زیاد با اهمیت جلوه ندهد، اما با تعمق در وبسایتها و نرمافزارهای بزرگ که هم اکنون در دنیا صاحب نامی شدهاند میبینیم همه آنها تمهیداتی اندیشیدهاند تا با وجود کپسوله کردن موارد پس زمینه، امکاناتی را در جهت مشارکت دیگران فراهم کنند. اکثر شبکههای اجتماعی api هایی را مهیا کرده اند که افراد ثالث میتوانند از آنها استفاده کنند. اکثر سیستمهای مدیریت محتوا و ابزارهای e-commerce تمهیداتی را برای راحتی ساخت plugin و apiهای برای راحتی برقراری ارتباط اشخاص ثالث اندیشیدهاند. از نظر این جانب موارد 6 و 7 برای ادامه حیات و قابلیت رقابت پذیری پروژه از درجه اهمیت زیادی برخوردار است.
8-
معماری Multi tenancy بلی یا خیر؟ Multi tenancy یک از بحثهای مهم رایانش ابری است. در این حالت فقط یک نمونه از نرم افزار در سمت سرور در حال اجراست ولی کاربر یا گروهی از کاربران دید یا تنظیمات متفاوتی از آنرا دارند.
در ادامه به موارد فنیتری خواهیم پرداخت:
9-
بحث انتخاب ابزار Dependency injection مناسب و مهیا سازی امکاناتی جهت هرچه راحتتر کردن امکان تنظیم و register کردن اشیا بدان. نحوه پیکربندی مناسب این مورد میتواند کد نویسی را برایتان بسیار راحت کند. دات نت تیپس مطالب بسیاری را در این مورد ارائه داده است میتوانید
اینجا را ببینید.
10-
کشینگ. استفاده از یک سیستم کشینگ مناسب در ارتباط با بانکهای اطلاعاتی و یا سایر سیستمهای ذخیره و بازیابی اطلاعات میتواند کمک بسیاری در پرفرمنس برنامه داشته باشد. سیستمها و روشهای مختلفی در مورد کشینگ وجود دارند. میتوانید برای اطلاعات بیشتر
اینجا را مطالعه فرمایید.
11-
Logging. یک
سیستم لاگر مناسب میتواند وارنینگها و خطاهای بوجود آمده در سیستم را در یک رسانه ذخیره سازی حفظ کند و شما به عنوان توسعه دهنده میتوانید با مطالعه آن نسبت به رفع خطاهای احتمالی و بهبود در نسخههای آتی کمک بگیرید.
12-
Audit logging یا Activity logging و Entity History. میتوانید کل یا برخی از فعالیتهای کاربر را در یک رسانه ذخیره سازی، ذخیره کنید، از قبیل زمان ورود و خروج، آیپی مورد استفاده، سیستم عامل، مرورگر، بازبینی از صفحه وغیره. همچنین در
audit logging میتوانید زمانهای دقیق تغییرات مختلف موجود در موجودیتهای سیستم، فرد انجام دهنده تغییرات، سرویس انجام دهنده تغییرات، مدت زمان سپری شده و ... را ذخیره کرد. Entity History : ممکن است تصمیم بگیرید که کل اتفاقاتی را که برای یک موجودیت در طول زمان حیاتش در سیستم میافتد، ذخیره کنید.
13-
Eventing ، Background Workerها و Backgroudn jobs ( Scheduled tasks ). باید سیستم را طوری طراحی کرد که بتواند به تغییرات و اتفاقات افتاده در سیستم پاسخ دهد. همچنین این مورد یکی از نیازمندیهای معماری بر اساس پلاگین است. Background Workerها در واقع کارهایی هستند که در پس زمینه انجام میشوند و نیازی نیست که کاربر برای اتمام آن منتظر بماند؛ مثلاً ارسال ایمیل خوش آمدگویی را میتوان با آن انجام داد.
Background jobs کمی متفاوت هستند در واقع اینها فعالیتهای پس زمینهای هستند که ممکن است در فواصل زمانی مختلف اتفاق بیافتند، مثل پاکسازی کش در فواصل زمانی مناسب. در سیستمهای مختلف تمهیداتی برای ذخیره سازی فعالیتهایی که توسط background jobs انجام میشود اندیشیده میشود.
14-
پیکربندی صحیح نحوه ذخیره و بازیابی تنظیمات سیستم. در یک سیستم ممکن است شما تنظیمات متعددی را در اختیار کاربر و یا حتی خودتان قرار دهید. باید سیستم را طوری طراحی کنید که بتواند با راحتترین و سریعترین روش ممکن به تنظیمات موجود دستیابی داشته باشد.
15-
خطاهای کاربر را در نظر بگیریم، باید یادمان باشد کاربر ممکن الخطاست و ما برای رضایت مشتری و قابلیت اتکای هرچه بیشتر برنامه باید سیستم را طوری طراحی کنیم که امکان برگشت از خطا برای کاربر وجود داشته باشد. مثلاً در
SoftDelete مواردی که حذف میشوند در واقع به طور کامل از بانک اطلاعاتی حذف نمیشوند بلکه تیک حذف شده میخورند. پس امکان بازگردانی وجود خواهد داشت.
16-
Mapping یا Object to object mapping. در توسعه شیءگرا مخصوصاً در معماریهایی مثل MVC یا Domain driven در موارد بسیاری نیاز خواهید داشت که مقادیر اشیاء مختلفی را در اشیای دیگری کپی کنید.
سیستمهای زیادی برای این کار موجود هستند. باید تلاش کرد ضمن اینکه یک سیستم مناسب انتخاب کنیم، باید تمهیدی بیاندیشیم که تنظیمات آن شامل کد نویسی هرچه کمتری باشد.
17-
Authorization یا تعیین هویت. باید با
مطالعه و بررسی، سیستم و ابزار مناسبی را برای هویت سنجی اعضاء، تنظیم نقشها و دسترسیهای کاربران انتخاب کرد. باید امکان عضویت از طریق شبکههای اجتماعی مختلف را مورد بررسی قرار داد.
18-
سرویسهای Realtime. کاربری یکی از مطالب شما را میپسندد و شما نوتیفیکشن آنرا سریع در صفحهای که باز کردید میبینید. این یک مورد بسیار کوچکی از استفاده از سرویسهای realtime هست. ابزارهای مختلفی برای زبانها و فریمورکهای مختلف وجود دارند؛ مثلاً میتوانید
اینجا را مطالعه کنید.
19-
هندل کردن خطاهای زمان اجرا، در سیستمهای قدیمی یکی از کابوسهای کاربران، قطعی سیستم، هنگ کردن با کوچکترین خطا و موارد این چنینی بود. با تنظیم یک سیستم
Exception handling مناسب هم میتوانیم گزارشاتی از خطاهای بوجود آمده را تهیه کنیم، هم میتوانیم کاربر را در جهت انجام صحیح کارها هدایت کنیم و هم از کرش بیجای نرمافزار جلوگیری کنیم.
20-
استفاده از منابع ابری یا توزیع شده، امروزه برای بسیاری از کارها تمهیداتی از طرف شرکتهای بزرگ به صورت رایگان و یا غیر رایگان اندیشیده شده است که به راحتی میتوان از آنها استفاده کرد. برای نمونه میتوان از سرویسهای Email به عنوان سادهترین و معمولترین این سیستمها یاد کرد. اما امروزه شرکتها حتی امکاناتی جهت ذخیره سازی دادههای blob (مجموعه ای از بایتها با حجم زیاد) را ارائه میدهند؛ امکانات دیگری نظیر کم کردن حجم تصاویر، تبدیل انواع mime typeها و ...
21-
امنیت، فریمورکها اغلب موارد امنیتی پایهای را به صورت مطلوب یا نسبتا مطلوبی رعایت میکنند؛ ولی با اینحال باید
در مورد امنیت سیستمی که توسعه میدهیم مطالعه داشته باشیم و موارد امنیتی ضروری را رعایت کنیم و همیشه مواظب باشیم که آنها را رعایت کنیم.